ျမန္မာႏိုင္ငံလူမ်ိဳးမ်ား၏ ဘာသာစကားႏွင့္ ပညာေရး (စာတမ္း)

  ေဒါက္တာသိန္းလြင္

 

အက်ဥ္းခ်ဳပ္ေဖာ္ျပခ်က္
ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ေနထိုင္ၾကသည့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့ၾကသည့္ အခ်ိန္ကာလ၊ သမိုင္း၊ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ားကြဲျပားၾကေသာ္လည္း တူညီေနသည့္ အခ်က္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံကို အတူတကြပိုင္ဆုိင္ျခင္းျဖစ္သည္။
သို႕ရာတြင္ ဗမာဘာသာစကားမွလြဲ၍ အျခားတိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားကို စာသင္ေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကားမႈကို ၁၉၆၂ ခုႏွစ္မွစ၍ တားဆီးခဲ့သည္။ ထိုတားဆီးမႈသည္ ယေန႔ထက္တိုင္ပင္ ျဖစ္သည္။
ဤစာတမ္းတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးႀကီး (၈) မ်ိဳးႏွင့္ ရွမ္းျပည္တြင္ေနထိုင္ၾကသည့္ လူမ်ိဳး (၄)မ်ိဳးတို႕၏ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔၀င္ေရာက္ခဲ့ၾကသည့္ ေရွးဦး သမိုင္း၊ အစဥ္အလာေျပာဆိုခဲ့ၾကသည့္ လူမ်ိဳးမ်ား၏ မူလအစကို ေဖာ္ျပသည့္ ဒ႑ာရီမ်ား၊ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈႏွင့္ဘာသာစကားမ်ားကို ေဖာ္ျပထားပါသည္။

ဤစာတမ္းသည္ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားသင္ၾကားမႈႏွင့္ သက္ဆိုင္သည့္ကိစၥရပ္မ်ားကို အထူးျပဳေဖာ္ျပၿပီး၊ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားသင္ၾကားမႈဆိုင္ရာ ပညာေရးမူ၀ါဒမ်ားကိုလည္း ေဆြးေႏြးတင္ျပထားပါသည္။ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား၏ ဘာသာစကားကြဲျပားမႈအရွိတရားကို အသိ အမွတ္ျပဳ၍ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားကို စာသင္ေက်ာင္းတြင္ သင္ၾကားခြင့္ျပဳသင့္ေၾကာင္းကို လည္း အေထာက္အထားမ်ားႏွင့္ တင္ျပထားပါသည္။ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ အဖိုးတန္ေသာ ရတနာမ်ားျဖစ္ၿပီး ထိုဘာသာစကားမ်ားကို ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ရန္ ျမန္မာႏိုင္ငံသားတိုင္း၏ တာ၀န္ျဖစ္ေၾကာင္း ဤစာတမ္းမွ အဆိုျပဳထားပါသည္။
၁။ နိဒါန္း
ဤစာတမ္းသည္ ေအာက္ပါေမးခြန္းမ်ားကို အဓိကေဆြးေႏြးပါမည္။
၁။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ား သင္ၾကားမႈအေျခအေနမည္သို႕ရွိပါ သနည္း။
၂။ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ဘာသာစကားသင္ၾကားေရးဆိုင္ရာ မူ၀ါဒမည္သို႔ ျဖစ္သင့္ပါသနည္း။
(မွတ္ခ်က္။ ဤစာတမ္းတြင္ ႏိုင္ငံအမည္ကိုျမန္မာႏိုင္ငံ၊ လူမ်ိဳးကို ဗမာလူမ်ိဳး၊ ဘာသာ စကားကို ဗမာစကားဟူ၍ေရးသားေဖာ္ျပပါမည္။)
ႏုိင္ငံလူဦးေရ၏ ၆၉% ေျပာဆိုသံုးစြဲေသာ ဗမာဘာသာစကားသည္ ႐ံုးသံုးဘာသာစကား ျဖစ္ၿပီး၊ အစိုးရေက်ာင္း အားလံုးတြင္လည္း ေက်ာင္းသံုးဘာသာစကားျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေျပာဆို ဆက္သြယ္ၾကသည့္ ဘာသာစကားအမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၿပီး၊ အမ်ားဆံုးအသံုးျပဳသည့္ ဘာသာစကားမ်ားမွာ ဗမာ ၆၉%၊ ရွမ္းဘာသာစကား ၈.၅%၊ ကရင္ဘာသာစကား ၆.၂%၊ ရခိုင္ဘာသာစကား ၄.၅%၊ မြန္ဘာသာစကား ၂.၄%၊ ခ်င္းဘာသာစကား ၂.၂%၊ ကခ်င္ဘာသာစကား ၁.၄% ရွိပါသည္။ ဤကိန္းဂဏန္းမ်ားသည္ ၁၉၈၃တြင္ ေကာက္ယူခဲ့သည့္ လူဦးေရစစ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပပါရွိပါသည္။ ဗမာဘာသာစကားမွလြဲ၍ အျခားတိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားသည္ ၁၉၆၂ မတိုင္ခင္က ေက်ာင္းမ်ား တြင္ သင္ၾကားခြင့္ရရွိခဲ့ေသာ္လည္း ထိုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းတြင္ သင္ၾကားခြင့္ ဆံုး႐ံႈးခဲ့ပါသည္။
၁၉၆၂ မွ ၂ဝ၁ဝ အထိ ျမန္မာႏိုင္ငံအစိုးရအဆက္ဆက္ ခ်မွတ္ထားခဲ့ေသာ ဘာသာစကား ဆိုင္ရာမူ၀ါဒ သည္ အျခားတိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားအေပၚ ျမန္မာဘာသာစကားလႊမ္းမို္း၍ ခ်မွတ္သည့္မူ၀ါဒဟု ယူဆဖြယ္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံစည္းလံုးညီၫြတ္ေရးကို အေၾကာင္းျပ၍ တိုင္းရင္းသားမ်ားကို ၀ါးၿမိဳသည္ဟုပင္ ယူဆၾကသည္။
၁၉၄၈ ျမန္မာႏိုင္ငံ လြတ္လပ္ေရးရသည့္ အခ်ိန္မွစ၍ ဗမာစာသည္ ေက်ာင္းသံုးဘာသာစကားအျဖစ္ အသံုးျပဳၿပီး အျခားတိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားကိုလည္း ေဒသ အလိုက္ သင္ၾကားခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ စစ္တပ္မွ အာဏာသိမ္းယူၿပီးေနာက္ ဗမာစာမွလြဲ၍ အျခား တိုင္းရင္းသားစာမ်ား သင္ၾကားခြင့္ကို တားဆီးခဲ့သည္။ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားကို ခ်ဳပ္ကိုင္ႏိုင္ရန္ အတြက္ ပညာေရးကို ခ်ဳပ္ကိုင္သည္ဟု ယူဆဖြယ္ ျဖစ္သည္။
ေအာက္ပါစာပိုဒ္မ်ားတြင္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားဆိုင္ရာ သတ္မွတ္ခ်က္၊ ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ပညာေရးအေျခအေနတို႔ကို ေဖာ္ျပၿပီးေနာက္ ဘာသာစကားသင္ၾကားမႈဆိုင္ရာကိစၥမ်ားကို ေဆြးေႏြး တင္ျပသြားပါမည္။ သို႕ရာတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေနထိုင္သည့္လူမ်ိဳးမ်ားအားလံုးကို ေဖာ္ျပႏိုင္မည္ မဟုတ္ပါ။ အဓိကလူမ်ိဳးႀကီး ၈ မ်ိဳး (ကခ်င္၊ ကရင္၊ ကယား၊ ခ်င္း၊ ဗမာ၊ မြန္၊ ရခိုင္၊ ရွမ္း) ႏွင့္ ရွမ္းျပည္တြင္ေနထိုင္ၾကသည့္ လူမ်ိဳးေလးမ်ိဳး (ပအို႕၊ ပေလာင္၊ လားဟူ ႏွင့္ ဝ) တုိ႕ကို အဓိက ေဖာ္ျပပါမည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံလူဦးေရသည္ (၅၄)သန္းခန္႕ရွိၿပီး လူဦးေရအခ်ိဳးအစားမွာ - ဗမာ ၆၈%၊ ရွမ္း ၉%၊ ကရင္ ၇%၊ ရခိုင္ ၄%၊ တ႐ုတ္ ၃%၊ မြန္ ၂%၊ အိႏၵိယ ၂% ႏွင့္ အျခားတိုင္းရင္းသားမ်ား ၅% ခန္႕ရွိပါသည္။
၂။ ျမန္မာႏိုင္ငံတိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ား၏ လူမ်ဳိးဆိုင္ရာေဖာ္ျပခ်က္ႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ား ေနာက္ခံအက်ဥ္း
ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ေနထိုင္ၾကသည့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားသည္ ယခင္ေနထိုင္ခဲ့သည့္ေဒသ၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ သို႕ဝင္ေရာက္ခဲ့သည့္လမ္းေၾကာင္းႏွင့္ အခ်ိန္ကာလကြာျခားမႈေၾကာင့္ မတူကြဲျပားသည့္ သမိုင္းေနာက္ခံ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ ဒ႑ာရီမ်ားကို ပိုင္ဆိုင္ၾကသည္။ ႐ိုးရာ၀တ္စံုႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ား ကဲြျပားၾကေသာ္လည္း တူညီသည့္အခ်က္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံကို အတူတကြပိုင္ဆိုင္ၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႕ဝင္ေရာက္ေနထိုင္ၾကသည့္ လူမ်ိဳးမ်ားသည္ ဘာသာစကားအုပ္စုႀကီးေလးခုကို ကိုယ္စား ျပဳသည္။ အဆိုပါဘာသာစကားအုပ္စုမ်ားမွာ ၾသစႀတိဳ-ေအရွတစ္၊ မေလး-ပိုလီေႏွးရွန္း၊ စီႏို- တိဗက္ တန္ႏွင့္ တိုင္ ဘာသာစကားမ်ားျဖစ္သည္။
ၾသစႀတိဳ-ေအရွတစ္ အုပ္စုတြင္ ပါဝင္ေသာဘာသာစကားမ်ားမွာ မြန္၊ ပေလာင္ ႏွင့္ ၀ တို႕ျဖစ္သည္။ မေလး-ပိုလီေႏွးရွန္းအုပ္စုတြင္ ဆလံုဘာသာစကားႏွင့္ ၿမိတ္ကၽြန္းစုတြင္ ေျပာဆိုၾကသည့္ ေမာ့ကင္ ဘာသာစကားတို႕ ျဖစ္သည္။ စီႏို-တိဗက္တန္အုပ္စုႀကီးတြင္ပါဝင္သည့္ တိဗက္တို-ဘားမင္းအုပ္စုသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႕ဝင္ေရာက္သည့္ အႀကီးဆံုးအုပ္စုျဖစ္ၿပီး အုပ္စုငယ္ သံုးစုအျဖစ္ ထပ္မံေဖာ္ျပထားသည္။ အဆိုပါအုပ္စုငယ္သံုးခုမွာ (၁) ဘားမိစ္- လိုလို (၂) ကူကီး- နာဂ ႏွင့္ (၃) ကခ်င္ဘာသာစကားမ်ား ျဖစ္သည္။ ဘားမိစ္- လိုလို အုပ္စုကို ဘားမိစ္ႏွင့္ လိုလိုအုပ္စုငယ္ႏွစ္ခု ထပ္မံခဲြျခားႏိုင္သည္။ ဘားမိစ္ အုပ္စုတြင္ ရခိုုင္၊ ဗမာ၊ မ႐ူေခၚ ေလာ္ေဝၚ၊ လရွီ (ေခၚ) လာခ်ိဒ္ ႏွင့္ အဇီး(ေခၚ) ဇိုင္ဝါးတုိ႕ပါဝင္သည္။
လိုလိုအုပ္စု တြင္ အခါ၊ လားဟူႏွင့္ လီဆူးတို႕ပါ၀င္သည္။ ကူကီး-နာဂအုပ္စုတြင္ ခ်င္းဘာသာစကားႏွင့္ အျခားနီးစပ္ ေသာ ဘာသာစကားမ်ားပါဝင္သည္။ ကခ်င္ဘာသာစကားအုပ္စုတြင္ ဂ်ိန္းေဖာႏွင့္ အျခား နီးစပ္ေသာ ဘာသာစကားမ်ား ပါ၀င္သည္။ စီႏို-တိဗက္တန္အုပ္စုႀကီးတြင္ပါ၀င္ၿပီး တိဗက္တို-ဘားမင္း အုပ္စုတြင္ မပါသည့္ အျခားဘာသာစကားမွာ ကရင္ဘာသာစကားျဖစ္သည္။ တိုင္ အုပ္စုႀကီးတြင္ ပါဝင္သည့္ ဘာသာစကားမွာ ရွမ္းဘာသာစကားျဖစ္သည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ေနထိုင္ၾကသည့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးမ်ားသည္ လူမ်ိဳးမ်ားဆိုင္ရာ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား အနည္းငယ္စီ ကဲြျပားမႈရွိပါသည္။ ဤစာတမ္းသည္ လူမ်ိဳးတစ္မ်ဳိးစီ၏ သတ္မွတ္ခ်က္ကို ေဖာ္ျပရာတြင္ လူမ်ိဳးမ်ား၏ေရွးဦးသမိုင္း၊ လူမ်ိဳးမ်ား၏ဇာတိကိုေဖာ္ျပသည့္ပံုျပင္ဒ႑ာရီ၊ ကိုးကြယ္ ယံုၾကည္မႈႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ားကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားထားပါသည္။ သို႕ရာတြင္ အေသးစိပ္ကို ခ်ယ္မႈန္းထားျခင္း မရွိပါ။ သမိုင္းကိုေဖာ္ျပရာတြင္ လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးစီ၏ မူလအစကို သိရွိရန္ ရည္ရြယ္ပါသည္။ ပံုျပင္ဒ႑ာရီ မ်ားမွာ မူလဇာတိႏွင့္ဆက္ႏြယ္သည့္ ဘုိးဘြားစဥ္ဆက္ ေျပာဆိုခဲ့ၾကသည့္ ပါးစပ္ရာဇ၀င္မ်ားျဖစ္ပါသည္။
ေအာက္ပါစာပိုဒ္မ်ားတြင္ လူမ်ိဳးတစ္စုစီ၏ ေဖာ္ျပခ်က္ကို အထက္ပါက႑ေလးခုျဖင့္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ အဆိုပါေဖာ္ျပခ်က္မ်ားတြင္ ပါ၀င္သည့္ အေၾကာင္းအရာအခ်က္အလက္မ်ားမွာ အဓိကအားျဖင့္ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးပညာရွင္မ်ားေရးသားထားသည့္ စာမ်ားမွေကာက္ႏုတ္ေဖာ္ျပထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ (မွတ္ခ်က္- ေအာက္တြင္ေဖာ္ျပမည့္ လူမ်ိဳးအမည္မ်ားကို ေရွ႕ေနာက္စဥ္ရာတြင္ အဂၤလိပ္ ဘာသာ ျဖင့္ေရးသားထားသည့္ စာတမ္းအတိုင္း အဘိဓာန္စဥ္နည္းအရ ေရွ႕ေနာက္စီထားပါသည္။
ဗမာ
သမိုင္း။ ။ ေအဒီ တစ္ရာစုမွေလးရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း ျမန္မာႏိုင္ငံဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္းတြင္ ပ်ဴလူမ်ိဳး မ်ားက သေရေခတၱရာ၊ ဗိႆႏိုးႏွင့္ဟန္လင္းထီးနန္းမ်ားကို စတင္ထူေထာင္ခဲ့ေၾကာင္း သမိုင္းမွတ္တမ္း မ်ားအရ သိရွိရသည္။ ေအဒီ ကိုးရာစုအစပိုင္းတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံေအာက္ပိုင္း ပင္လယ္ကမ္း႐ိုးတန္းေဒသ တြင္ မြန္လူမ်ိဳးမ်ားက ထီးနန္းထူေထာင္ခဲ့သည္။ ေအဒီကိုးရာစုအတြင္း ဗမာလူမ်ိဳးမ်ားသည္ ဧရာ၀တီ ျမစ္၀ွမ္းေဒသသို႕၀င္ေရာက္ခဲ့ၾကၿပီး ပုဂံထီးနန္း (၈၄၉-၁၂၈၇) ကိုထူေထာင္ခဲ့သည္။ ဗမာ့ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ စာေပတို႕သည္ ပ်ဴလူမ်ိဳးႏွင့္မြန္လူမ်ိဳးတို႕၏ ယဥ္ေက်းမႈ ဘာသာစကားတို႕ႏွင့္ အဆက္အစပ္ရွိခဲ့သည္။
ဒ႑ာရီ။ ။ ပ်ဴေစာထီး၊ က်န္စစ္သား၊ ငေထြရူး၊ ငလံုးလဖယ္ႏွင့္ေညာင္ဦးဖီးတို႕သည္ ဒ႑ာရီလာ ပုဂံသူရဲေကာင္းမ်ားအျဖစ္ အစိုးရမူလတန္းေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကားေပးသည္။ သူရဲေကာင္းမ်ားသည္ ထူးျခားသည့္စြမ္းရည္မ်ားရွိၾကသည္။ ပ်ဴေစာထီးသည္ ပုဂံသားမ်ားကို အႏၲရာယ္ေပးသည့္ ရႈးပံ်ႀကီးကို ေအာင္ႏိုင္သူျဖစ္သည္။ က်န္စစ္သားသည္ ဆင္၊ ျမင္း၊ ဓါး၊ လွံတို႕ကို ကၽြမ္းက်င္ၿပီး လက္႐ံုးရည္၊ ႏွလံုးရည္ျပည့္ဝသည့္ စစ္သူႀကီးျဖစ္သည္။ ငေထြ႐ူးသည္ တစ္မနက္ခင္းအတြင္း ထန္းပင္တစ္ေထာင္ကို လီွးႏိုင္သူျဖစ္သည္။ ငလံုးလဖယ္သည္ ႏြားအရွဥ္း သံုးဆယ္ျဖင့္ တၿပိဳင္နက္ လယ္ထြန္ယက္ႏိုင္သူ ျဖစ္သည္။ ေညာင္ဦးဖီးသည္ ဧရာ၀တီျမစ္ကမ္း ႏွစ္ဖက္ကို အသြားအျပန္ မရပ္မနားဘဲ ေရကူးႏိုင္သူ ျဖစ္သည္။ ပုဂံဘုရင္အေနာ္ရထာမင္း လက္ထက္တြင္ ဥႆပဲခူးဘုရင္က ရန္သူမ်ားကို ႏိွမ္ႏွင္းရန္စစ္ကူေတာင္းရာ အေနာ္ရထာဘုရင္က စစ္သည္ေလးသိန္း ေစလႊတ္မည္ဟု ဆိုကာ က်န္စစ္သား၊ ငေထြ႐ူး၊ ငလံုးလဖယ္ႏွင့္ ေညာင္ဦးဖီး သူရဲေကာင္းေလးဦးကို ေစလႊတ္လိုက္သည္။ အဆိုပါသူရဲေကာင္းေလးဦးသည္ စစ္သည္ေလးသိန္းႏွင့္ ညီမွ်သည္ဟုဆိုသည္။
ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ။ ။ ဗမာလူမ်ိဳးအမ်ားစုသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ အေနာ္ရထာ ဘုရင္ (၁၀၁၄-၁၀၇၇) လက္ထက္တြင္ မြန္ရဟန္းေတာ္ရွင္အရဟံက ပုဂံျပည္သို႔ ဗုဒၶဘာသာ သယ္ေဆာင္လာသူျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ပုဂံတြင္ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာထြန္းကားလာၿပီး ဗမာလူမ်ိဳး တို႕၏ ယဥ္ေက်းမႈကို လႊမ္းမိုးသည့္ အယူ၀ါဒျဖစ္လာခဲ့သည္။ အေနာ္ရထာဘုရင္ မတိုင္မီက ပုဂံတြင္ မဟာယန ဗုဒၶဘာသာလႊမ္းမိုးခဲ့သည္။
ဘာသာစကား။ ။ ေရွးဦးဗမာစာအေရးအသားကို ပုဂံေနျပည္ေတာ္တြင္ ေအဒီ ၁၂ ရာစုတြင္ စတင္ေတြ႕ရွိသည္။ ပုဂံၿမိဳ႕ေတာ္ေဟာင္းျမေစတီဘုရားအနီး၌ ၁၈၈၆ခုႏွစ္တြင္တူးေဖာ္ရရွိသည့္ ျမေစတီေက်ာက္စာတြင္ ဗမာစာအေရးအေသားကိုေတြ႕ရွိသည္။ ျမေစတီေက်ာက္စာတိုင္သည္ ေလးေထာင့္ေက်ာက္တိုင္ျဖစ္ၿပီး ပါဠိ၊ ပ်ဴ၊ မြန္၊ ဗမာေလးဘာသာျဖင့္ေရးထုိးထားသည့္ ေက်ာက္စာ ျဖစ္သည္။ ဗမာစာအေရးအသားသည္ မြန္စာႏွင့္ ဘရာမီစာအေရးအသားတို႕မွ ဆင္းသက္လာ သည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ဘရာမီသည္ ဘီစီ ၃၀၀ ခန္႕က အိႏိၵယႏိုင္ငံကို အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည့္ အာေသာက ဘုရင္လက္ထက္တြင္ အသံုးျပဳခဲ့သည့္ စာေပအေရးအသာျဖစ္သည္။ ဗမာစကားႏွင့္ နီးစပ္သည့္ အျခားဘာသာစကားမ်ားမွာ ဘိတ္၊ ဓႏု၊ ေယာႏွင့္ ပေလာဘာသာစကားမ်ားျဖစ္သည္။
ခ်င္း
သမိုင္း။ ။ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားသည္ တိဗက္တို-ဘားမင္းအႏြယ္၀င္မ်ားျဖစ္ၿပီး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ ခ်င္းတြင္း ျမစ္၀ွမ္းသို႕ ေအဒီ ၉ ရာစုႏွင့္ ၁၀ ရာစုအတြင္း၀င္ေရာက္လာခဲ့ၾကသည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ခ်င္းတြင္း ျမစ္၀ွမ္းမွခ်င္းေတာင္တန္းသို႕ ၁၃၀၀-၁၄၀၀ ႏွစ္မ်ားအတြင္း ေရႊ႕ေျပာင္း ေနထိုင္ၾကသည္။ အခ်ိဳ႕ခ်င္း လူမ်ိဳးမ်ားမွာ အာသံ၊ မဏီပူရ၊ မီဇုိရမ္ႏွင့္ နာဂေတာင္တန္းတို႕တြင္လည္း သြားေရာက္ေနထိုင္ၾကသည္။ ခ်င္းလူမ်ိဳးတြင္ လူမ်ိဳးစုငယ္မ်ားစြာရွိၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ခ်င္းလူမ်ိဳးစုမ်ားမွာ အ႐ႈိခ်င္း၊ ဖလမ္းခ်င္း၊ ဟားခါးခ်င္းႏွင့္ တီးတိန္ခ်င္းတို႕ ျဖစ္ၾကသည္။
ဒ႑ာရီ။ ။ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားသည္ "ခ်င္းလံု"ဟုေခၚသည့္ တြင္းထဲမွ ကမာၻေျမေပၚသို႕ ေရာက္လာၾကေၾကာင္း စိတ္၀င္စားဖြယ္ဒ႑ာရီကို သားစဥ္ေျမးဆက္ေျပာဆိုလာခဲ့ၾကသည္။ ဒ႑ာရီအရ တစ္ခ်ိန္က ကမာၻႀကီး ေမွာင္က်သြားခဲ့ေၾကာင္း၊ အေမွာင္ထုအတြင္း မေကာင္းမႈမ်ားစြာျဖစ္ပြားေၾကာင္း၊ အေမွာင္ကုန္ဆံုး၍ အလင္းေခတ္သို႕ ေရာက္သည့္အခ်ိန္တြင္ ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ားသည္ တြင္းထဲမွထြက္လာခဲ့ေၾကာင္း ယံုၾကည္ ၾကသည္။ "ခ်င္းလံု" တည္ရွိရာေဒသကို ယေန႕ေခတ္သမိုင္းသုေတသီမ်ား အျငင္းပြားေနၾကဆဲ ျဖစ္သည္။ တခ်ိဳ႕က "ခ်င္းလံု" သည္ တ႐ုတ္ျပည္၌ရွိၿပီး တခ်ိဳ႕က တိဗက္တြင္ ရွိသည္ဟု ဆိုၾကသည္။ တခ်ိဳ႕ကမူ "ခ်င္းလံု" တည္ရွိရာေဒသသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ခ်င္းတြင္းျမစ္၀ွမ္း ေဒသဟု ယူဆၾကသည္။ "ခ်င္းတြင္း"မွာ "ခ်င္းမ်ားထြက္လာသည့္တြင္း" ဟု အဓိပၸါယ္ရေသာ ေၾကာင့္ ထိုသို႕ယူဆဖြယ္ရွိသည္။
ခ်င္းလူမ်ိဳးမ်ား ခ်င္းတြင္းျမစ္၀ွမ္းမွ ခ်င္းေတာင္တန္းသို႕ေျပာင္းေရႊ႕သည့္ ဒ႑ာရီလည္း ရွိသည္။ တခ်ိန္က ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားေနထိုင္ရာရြာတြင္ ႀကီမားသည့္ေက်ာက္တံုးႀကီးတစ္တံုးရွိသည္။ ေက်ာက္တံုး ေအာက္၌ တြင္းတစ္ခုရွိၿပီး ထိုတြင္းသည္ ပင္လယ္ႏွင့္ဆက္သြယ္လွ်က္ရွိသည္။ ထိုတြင္းထဲ၌ ေႁမြႀကီး တစ္ေကာင္ရွိသည္။ ညအခ်ိန္ထြက္၍ ရြာမွ ကေလးမ်ားကို ဖမ္း၍ စားသည္။ ရြာသားမ်ားသိေသာအခါ ေက်ာက္တုံးကိုတြန္းဖယ္၍ ေႁမြႀကီးကိုတိုက္ခိုက္သည္။ ေႁမြႀကီးေသဆံုးၿပီး တြင္းနက္ထဲသို႔ က်သြား သည္။ ထိုေန႔ညမွစ၍ ေႁမြတြင္းမွ ေရမ်ားထြက္လာၿပီး တျဖည္းျဖည္း တရြာလံုးေရျမဳပ္သည္။ သို႔ျဖစ္၍ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ေဘးလြတ္ရာသို႔ေျပးၾကရင္း ေနရာအႏွံ႔အျပားသို႔ ေရာက္ရွိသြားၾကၿပီး ဘာသာ စကားအမ်ဳိးမ်ဳိး ေျပာဆိုၾကသည္။ ဤေရသည္ပင္ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားကို ခ်င္းေတာင္ေပၚသို႔ ေျပာင္းေရႊ႕ရ သည့္ အေၾကာင္းရင္းခံ ျဖစ္ေၾကာင္း ယူဆၾကသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ "ခ်င္း" ဟူသည့္ လူမ်ဳိးအမည္၊ ခ်င္းမ်ား၏ မူလအစကိုေဖာ္ျပသည့္ ဒ႑ာရီမ်ားႏွင့္ ပါတ္သက္၍ ခ်င္းပညာရွင္မ်ားအခ်င္းခ်င္းအၾကား အျငင္းပြားေနဆဲျဖစ္၍ ဤစာတမ္းတြင္ ေဖာ္ျပသည့္ ခ်င္းလူမ်ဳိးဆိုင္ရာ သတ္မွတ္ခ်က္သည္ အျခားမွတ္တမ္းမ်ားႏွင့္ ကြဲလြဲခ်က္ ရွိႏိုင္ပါသည္။
ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ။ ။ အစဥ္အလာအားျဖင့္ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ နတ္ကိုးကြယ္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ ၿဗိတိသွ်လက္ေအာက္ေရာက္ၿပီးေနာက္ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ား ခရစ္ယာန္ ဘာသာသို႔ ေျပာင္းလဲ ကိုးကြယ္ၾကသည္။ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ား၏ အစဥ္အလာ၊ ယံုၾကည္မႈႏွင့္ ခရစ္ယာန္ ဘာသာတြင္ တူညီခ်က္ရွိ သျဖင့္ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ား ခရစ္ဘာသာျဖစ္ရန္ လြယ္ကူေၾကာင္း ခ်င္းလူမ်ဳိး သုေတသနပညာရွင္ ဆလိုင္းလ်န္မုန္းက ဆိုသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ား အစဥ္အလာ ယံုၾကည္ေသာ ဖန္ဆင္းရွင္ "ခြါဇင္း" သည္ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၏ ဖန္ဆင္းရွင္ ထာ၀ရဘုရားသခင္ ႏွင့္ အေျခခံအားျဖင့္ တူညီမႈရွိ သည္။ သို႔ရာတြင္ ေျမျပန္႔ခ်င္းမ်ားႏွင့္ ရခိုင္ျပည္တြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ ကိုးကြယ္ယံုၾကည္ၾကသည္။
ဘာသာစကား။ ။ ခ်င္းဘာသာစကားသည္ တိဗက္တို-ဘာမင္း အုပ္စု၀င္ျဖစ္သည္။ ခ်င္းလူမ်ဳိး မ်ားသည္ ေတာင္တန္းေဒသမ်ားတြင္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနထိုင္ၾကၿပီးေနာက္ ဘာသာစကား မွာ ေဒသတခုႏွင့္ တခု ကြဲျပားသြားသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ ထားသည့္ "ကမၻာ့တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားအဖြဲ႕" ၏ မွတ္တမ္းအရ ခ်င္း ဘာသာစကား မ်ဳိးကြဲ ၂၀ ရွိသည္ဟုဆိုသည္။ ၎တို႔မွာ အ႐ိႈ၊ ဘြမ္၊ ေဘာ့ေဟာင္း၊ ခ်င္းဗြန္၊ ဒိုင္၊ ဖလမ္း၊ ဟားခါး၊ ကူမီး၊ ကမီးအြာ၊ မာယာ၊ ၿဖိဳ၊ မန္၊ ငြမ္၊ ပိုက္၊ စတန္၊ စီရင္၊ တြာ၊ တီးတိန္၊ သာဒိုႏွင့္ ဇိုတန္တို႔ျဖစ္သည္။ ခ်င္းဘာသာ အေရးအသားကို ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ားက တီထြင္ေပးသည္။ ၿဗိတိသွ်အုပ္ခ်ဳပ္မႈ မတိုင္ခင္က ခ်င္းစာေပ အေရးအသားမရွိခဲ့ဟု ခ်င္းပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္ေသာ ဆလိုင္းလွ်ံမုန္းက မွတ္ခ်က္ ျပဳသည္။
ကခ်င္
သမိုင္း။ ။ ကခ်င္လူမ်ဳိးမ်ားကို ဂ်င္းေဖာဟုလည္း ေခၚၾကသည္။ ႏႈတ္ေျပာသမိုင္းမ်ားအရ ဂ်င္းေဖာလူမ်ဳိးမ်ားသည္ တိဗက္ကုန္းျမင့္ေဒသမွ ေတာင္ဘက္သို႔ တျဖည္းျဖည္းေရႊ႕ေျပာင္းလာ ၾကၿပီး တ႐ုတ္ျပည္ ယူနန္ေဒသတြင္ ၁၅ ရာစုႏွင့္ ၁၆ ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေနာက္ ျမန္မာႏိုင္ငံဘက္သို႔ ေရႊ႕ေျပာင္းလာၾကၿပီးေနာက္ ယေန႔ ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္ အေျခစိုက္ ေနထိုင္ခဲ့ၾက သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေနထုိင္ၾကေသာ ကခ်င္လူမ်ဳိး၏ လူမ်ဳိးစုမ်ားမွာ ဂ်င္းေဖါ၊ လခ်ိတ္၊ လေ၀ၚ၊ လီစူး၊ ရ၀မ္ႏွင့္ ဇိုင္၀ါးတို႔ ျဖစ္ၾကသည္။
ဒ႑ာရီ။ ။ ဂ်င္းေဖါလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ေနမွဆင္းသက္လာသည္ဟု ဒ႑ာရီမ်ားက ဆိုသည္။ ဂ်င္းေဖါတို႔၏ ဘိုးဘြားမ်ားသည္ ေကာင္းကင္ဘံုမွ ဆင္းလာၿပီး တိဗက္ကုန္းျပင္ျမင့္တြင္ လာေရာက္ ေနထိုင္သည္။ ထို႔ေနာက္ တျဖည္းျဖည္း ေရႊ႕ေျပာင္း၍ မြန္ဂိုလီးယား၊ တ႐ုတ္၊ အိႏၵိယ ႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းေဒသမ်ားသို႔ သြားေရာက္ေနထိုင္ၾကသည္ဟုဆိုသည္။ ဂ်င္းေဖာတို႔သည္ ႐ိုးရာ မေနာပြဲကို ႏွစ္စဥ္က်င္းပၾကသည္။ မေနာပြဲတြင္ ႐ိုးရာတူရိယာမ်ားကို တီးမႈတ္ ကခုန္ ၾကသည္။ မေနာပြဲ၏ သေကၤတမွာ ေရွးအခါက ေနနတ္မင္းကို ပူေဇာ္ျခင္းျဖစ္ၿပီး ယေန႔ေခတ္တြင္ အမ်ဳိးသား စိတ္ဓါတ္၊ ခ်မ္းသာႂကြယ္၀မႈႏွင့္ အာဏာပိုင္ဆိုင္မႈတို႔ကို ေဖာ္ျပရန္ျဖစ္သည္ဟု ေျပာၾကသည္။
မေနာပြဲတြင္ ဂ်င္းေဖါတို႔၏ ေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးက ဦးေဆာင္ၿပီး ႐ိုးရာသေကၤတမ်ား အကြက္ေဖာ္ထား သည့္ မေနာတိုင္ကို ၀ိုင္းပတ္၍ ပရိတ္သတ္အားလံုးပါ၀င္ၿပီး ကၾကသည္။ မေနေခါင္းေဆာင္က ငွက္ေတာင္တပ္ ႐ိုးရာဦးထုပ္ကိုေဆာင္းရသည္။ အမ်ဳိးသားမ်ားက ကခ်င္ ႐ိုးရာ ဒါးမ်ားကိုေထာင္၍ ကၾကသည္။ ဒါး ကိုင္ေဆာင္ျခင္းမွာ ကခ်င္ႏိုင္ငံေတာ္ကို ကာကြယ္ျခင္း ႏွင့္ ရိကၡာရွာေဖြျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ကခ်င္စကားပံုတစ္ခုက "ရဲရင့္ေသာေယာက်္ားသည္ ဒါးရွည္ကိုကိုင္ေဆာင္သည္" ဟုဆိုသည္။
ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ။ ။ ကခ်င္လူမ်ဳိးအမ်ားစုသည္ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ္လည္း ႐ိုးရာအစဥ္အလာ နတ္ကိုးကြယ္မႈမွလာေသာ မေနာပြဲကိုမူ ႏွစ္စဥ္က်င္းပၾကသည္။ ကခ်င္တို႔သည္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ား၏ အကူအညီျဖင့္ ခရစ္ယာန္ဘာသာသို႔ ကူးေျပာင္းၾကသည္။ ကခ်င္ ေဒသ၏ ပထမဦးဆံုးေသာ သာသနာျပဳပုဂၢိဳလ္မ်ားမွာ အိုလာဟန္ဆင္ႏွင့္ သူ၏ဇနီးတို႔ျဖစ္သည္။ ဟန္ဆင္တို႔ကို အေမရိကန္ ႏိုင္ငံျခားသာသနာျပဳအဖြဲ႕မွ အထက္ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ သာသနာျပဳရန္ ၁၈၉၀ ခုႏွစ္တြင္ ေစလႊတ္ခဲ့သည္။ ကခ်င္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ခ်င္းလူမ်ဳိးမ်ားကဲ့သို႔ ဖန္ရွင္းရွင္ နတ္ဘုရားကို ကိုးကြယ္ၾက သျဖင့္ ခရစ္ယာန္ဘာသာကို အလြယ္တကူ သက္၀င္ယံုၾကည္ၾကသည္။
ကခ်င္လူမ်ဳိးစုတခ်ဳိ႕မွာ ဗုဒၶဘာသာကိုးကြယ္ၾကၿပီး တခ်ဳိ႕မွာ အစဥ္အလာနတ္ကိုးကြယ္သူမ်ား အျဖစ္တည္ရွိသည္။ နတ္ကိုးကြယ္သူမ်ား၏အဆိုအရ ၀ိဥာဥ္မ်ားသည္ ေနနတ္မင္းမွစ၍ သတၱ၀ါမ်ားအထိ ေနရာအႏွံ႔အျပား တြင္ တည္ရွိၿပီး၊ ထို၀ိဥာဥ္မ်ားက အေကာင္းႏွင့္ အဆိုး ႏွစ္မ်ဳိးစလံုးကို သယ္ေဆာင္လာသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။
ဘာသာစကား။ ။ ကခ်င္ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ားမွာ ဂ်င္းေဖါ၊ လခ်ိတ္၊ လေ၀ၚ၊ လီစူး၊ ရ၀မ္ႏွင့္ ဇိုင္၀ါးတို႔ျဖစ္ၿပီး ထိုဘာသာစကားအားလံုးသည္ တိဗက္တိုဘားမင္းအုပ္စုမွ ဆင္းသက္လာသည္။ "ကမၻာ့တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားအဖြဲ႕" က အထက္ပါ ကခ်င္ဘာသာစကား ၆ မ်ဳိးကို မွတ္တမ္းျပဳထားသည္။ ကခ်င္စာေပအေရးအသားကို အေမရိကန္ သာသနာျပဳ အိုလာဟန္ဆင္က တီထြင္ေပးခဲ့သည္။
ကရင္
သမိုင္း။ ။ မႏုႆေဗဒေလ့လာသူမ်ား၏အဆိုအရ ကရင္တို႔သည္ မြန္ဂိုလီးယားမွ ဆင္းသက္ လာေသာ လူမ်ဳိးႏြယ္စုမ်ားျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ၀င္ေရာက္လာခဲ့ၾကသည့္ အခ်ိန္ႏွင့္ ပါတ္သက္၍ အေထာက္အထားမ်ား ရွင္းရွင္းလင္းလင္းမရွိေသးေပ။ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔သည္ သံလြင္ ႏွင့္ ဧရာ၀တီျမစ္၀ွမ္းေဒသမ်ားသို႔ မြန္ႏွင့္ ဗမာတို႔မတိုင္မီ ေရာက္ရွိလာခဲ့ၾကေၾကာင္း ကရင္လူမ်ဳိးအခ်ဳိ႕က ယံုၾကည္ၾကသည္။ ကရင္တို႔သည္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၃၀၀၀ ေက်ာ္ကတည္းက ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ႏွင့္ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ကရင္သမိုင္းတခ်ဳိ႕တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။
ရန္ကုန္တကၠသိုလ္ သမိုင္းသုေတသီ ေစါေဖါ၏ စာတမ္းတစ္ခုတြင္ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔သည္ ေၾကးေခတ္ကပင္ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိ ေၾကာင္း ေဖာ္ျပသည္။ ေစါေဖါက ကရင္႐ိုးရာ ဖားစည္ႏွင့္ ဒ႑ာရီမ်ားကို အေထာက္အထားျပ၍ ေျပာဆုိျခင္းျဖစ္သည္။ အျခားကရင္သုေတသနစာတမ္းတစ္ခုတြင္ ကရင္လူမ်ဳိးမ်ား မြန္ဂိုလီးယားမွ စတင္ထြက္ခြာသည့္ကာလမွာ ဘီစီ ၂၆၁၇ ျဖစ္ၿပီး၊ တာကစ္စတန္ကို ျဖတ္၍ တိဗက္သို႔ ေရာက္သည့္ အခ်ိန္မွာ ဘီစီ ၁၈၆၄ ဟု ေဖာ္ျပသည္။ တိဗက္မွ ျပန္လည္ထြက္ခြာသည့္ႏွစ္မွာ ဘီစီ ၁၃၈၈ ျဖစ္ၿပီး၊ တ႐ုတ္ျပည္၊ ယူနန္သို႔ေရာက္သည့္ႏွစ္မွာ ဘီစီ ၁၃၈၅ ဟုပါရွိသည္။ ယူနန္မွ ျပန္လည္ထြက္ခြာသည့္ ခုႏွစ္မွာ ဘီစီ ၁၁၂၈ ျဖစ္ၿပီး ပထမဦးဆံုးအဖဲြ႕ အေရွ႕ေတာင္အာရွသို႔ ၀င္ေရာက္သည့္ ခုႏွစ္မွာ ဘီစီ ၁၁၂၅ ဟု ေဖာ္ျပသည္။
ဒ႑ာရီ။ ။ ကရင္လူမ်ဳိးမ်ား၏ ဒ႑ာရီတြင္ သူတို႔မူလေဒသမွ ထြက္ခြာလာသည့္အခ်ိန္က "သဲမ်ား စီးဆင္းေနေသာျမစ္တစ္စင္း"ကို ျဖတ္ခဲ့ၾကေၾကာင္း အစဥ္အဆက္ေျပာလာခဲ့ၾကသည္။ ဤ ဒ႑ာရီအရ ကရင္တို႔သည္ ဂိုဘီသဲက႑ာရကို ျဖတ္သန္းလာခဲ့ၾကသည္ဟု ယူဆၾကသည္။ "ေထာ္မဲပ" ဟုေခၚသည့္ ဒ႑ာရီလာ ဖခင္သည္ ေတာ၀က္ႀကီးကို အႏိုင္ရခဲ့ေၾကာင္း၊ ေတာ၀က္၏ အစြယ္ကို ဘီးလုပ္ခဲ့ေၾကာင္း၊ ထို၀က္စြယ္ဘီးသည္ ေမွာ္အစြမ္းရွိၿပီး အသံုးျပဳသူကို ျပန္လည္ ငယ္ရြယ္ႏုပ်ဳိေစေၾကာင္း၊ ထိုဖခင္မွာ ၀က္စြယ္ဘီး၏အစြမ္းေၾကာင့္ ျပန္ငယ္သြားေၾကာင္း၊ မိသားစု၀င္မ်ားကလည္း အသံုးျပဳၾကရာ အားလံုးပင္ ျပန္လည္ငယ္ရြယ္သြားေၾကာင္း၊ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၀က္စြယ္ဘီးကို အသံုးျပဳၾကသျဖင့္ အိုျခင္း၊ ေသျခင္းကင္းၿပီး လူဦးေရ အဆမတန္ တိုးပြားလာ ေၾကာင္း ေျပာဆိုၾကသည္။
လူဦးေရ တိုးလာသျဖင့္ နယ္ေျမသစ္ကိုရွာေဖြရန္ ထြက္ခြာလာၾကရာ "သဲမ်ားစီးဆင္းေနေသာျမစ္"ကို ေရာက္ရွိေၾကာင္း၊ ျမစ္ကို ျဖတ္သန္းစဥ္တြင္ ကံမေကာင္းသျဖင့္ ဖခင္ႏွင့္ကြဲကြာသြားေၾကာင္း ေျပာၾကသည္။ ေထာ္မဲပ၏ သားသမီးမ်ားသည္ မေကာင္းမႈမွ ကင္းစင္ၾကလွ်င္ ဖခင္ျပန္လာၿပီး သားသမီးမ်ားကို လမ္းၫႊန္လိမ့္မည္ ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ ဤဒ႑ာရီကို အမီျပဳ၍ ေထာ္မဲပ၏ သားသမီးအျဖစ္ ေၾကျငာႏိုင္သူမ်ားသာ ကရင္လူမ်ဳိးျဖစ္သင့္ေၾကာင္း အခ်ဳိ႕ ကရင္အမ်ဳိးသားေရး၀ါဒီ တို႔က အဆိုျပဳၾကသည္။
ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ။ ။ ကရင္အမ်ားစုမွာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေျမျပန္႔ကရင္မ်ားမွာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၿပီး ေတာင္ေပၚကရင္မ်ားမွာ ခရစ္ယာန္ဘာသာ၀င္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ဗုဒၶဘာသာကို မြန္တို႔ထံမွ ရရွိသည္ဟု ယူဆသည္။ ခရစ္ယာန္ဘာသာကို ခရစ္ယာန္ သာသနာျပဳမ်ားထံမွ ရရွိသည္။ ပထမဦးဆံုး ခရစ္ယာန္ျဖစ္သည့္ ကရင္လူမ်ဳိးမွာ ကိုသာျဖဴဆိုသူ ျဖစ္သည္။ ကိုသာျဖဴသည္ အေမ ရိကန္ႏိုင္ငံျခားသာသနာျပဳအဖြဲ႕ကို တည္ေထာင္သူ ဆရာႀကီးဂ်ပ္ဆင္ ၏ လက္ေထာက္ဘုန္းေတာ္ႀကီး ေဂ်ာ့ဘုတ္မင္းထံ၌ ၁၈၂၈ ခုႏွစ္တြင္ ႏွစ္ျခင္းခံယူခဲ့သည္။ ကိုသာျဖဴသည္ ယခင္က လူဆိုးတစ္ဦးျဖစ္ခဲ့ေသာ္လည္း ခရစ္ယာန္ဘာသာကို သက္၀င္ယံုၾကည္ ၿပီးေနာက္ သာသနာျပဳလုပ္ငန္းကို ေဆာင္ရြက္ရာ သူ၏ႀကိဳးပမ္းမႈေၾကာင့္ ၁၂ ႏွစ္အတြင္း ကရင္လူ မ်ဳိး ၁၂၇ဝ ခရစ္ယာန္ဘာသာကိုု လက္ခံယံုုၾကည္လာၾကသည္။
ေရွးအစဥ္အလာအားျဖင့္ ကရင္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ နတ္ကိုးကြယ္ ယံုၾကည္သူမ်ားျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာကရင္မ်ားသည္ ေရွး႐ိုးအစဥ္အလာကိုလည္း မျပစ္ပယ္ၾကေခ်။ ဥပမာ အားျဖင့္ ကရင္လူမ်ဳိးတို႔ အစဥ္အလာယံုၾကည္ၾကသည္မွာ နတ္ဆိုးမ်ားသည္ ေလွခါးထစ္မဂဏန္း ရွိေသာ အိမ္ေပၚသို႔ မတက္လာႏိုင္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ သို႔ျဖစ္၍ ဗုဒၶဘာသာကရင္တို႔ အိမ္ေဆာက္ ေသာအခါ ေလွခါးထစ္ကို မ ဂဏန္းထား၍ ျပဳလုပ္ၾကသည္။
ဘာသာစကား။ ။ ကရင္ဘာသာစကားသည္ စီႏို-တိဗက္တန္အုပ္စု၀င္ျဖစ္သည္။ ကရင္စာ အေရးအသားသည္ ဗမာအကၡရာမ်ားကိုအသံုးျပဳ၍ ေရးသားသည္။ သို႔ရာတြင္ ကရင္ဘာသာ စကားသည္ တိဗက္တို-ဘားမင္းအုပ္စု၀င္ ဗမာဘာသာစကားႏွင့္ စာေၾကာင္းတည္ေဆာက္ပံု ကြာျခား သည္။ ကရင္စာသည္ အဂၤလိပ္စာကဲ့သို႔ ႀကိယာပုဒ္က ေရွ႕မွလာၿပီး ကံပုဒ္က ေနာက္မွလိုက္သည္။ ဗမာစာသည္ ကံပုဒ္အရင္လာၿပီးမွ ႀကိယာပုဒ္က ေနာက္မွလိုက္သည္။ ကရင္ဘာ သာစကားတြင္ ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲ ၁၄ မ်ဳိးရွိေၾကာင္း ကမၻာ့တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားအဖြဲ႕က မွတ္တမ္းတင္ ထားသည္။ အသံုးမ်ားသည့္ အဓိကဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲသံုးခုမွာ စေကာ၊ ပိုးႏွင့္ ပအို႔ တို႔ျဖစ္ၿပီး က်န္မ်ဳိးကြဲမ်ားမွာ ဘရက္၊ ဘြဲ၊ ေဂဘား၊ ေဂကို၊ လထာ၊ မႏုမေနာင္၊ ပကု၊ ယင္းေဘာ္၊ ယင္းတလဲႏွင့္ ဇယိမ္းတို႔ျဖစ္သည္။
ကရင္နီ/ကယား
သမိုင္း။ ။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ကရင္နီလူမ်ဳိးမ်ားေနထိုင္ရာေဒသကို ကယားျပည္နယ္ဟု ေခၚေ၀ၚ သတ္မွတ္သည္။ ကယားသည္ ကရင္နီလူမ်ဳိးကြဲတစ္မ်ဳိးျဖစ္ၿပီး အျခားလူမ်ဳိးကြဲမ်ားမွာ ကယန္း (ပေဒါင္)၊ ေဂကို၊ ေဂဘား၊ ဘရက္၊ မႏုမေနာင္၊ ယင္းတလဲ၊ ယင္းေဘာ္၊ ဘြဲႏွင့္ မကုတို႔ျဖစ္သည္။ ကရင္နီ လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ကယားျပည္နယ္တြင္ ဘီစီ ၇၃၉ ခုႏွစ္ကတည္းက အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾက သည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။
ကရင္နီတို႔သည္ ကရင္လူမ်ဳိးမ်ားကဲ့သို႔ မြန္ဂိုလီးယားမွ ဆင္းသက္လာ ၾကသူမ်ား ျဖစ္သည္။ မူရင္းေဒသမွ ထြက္ခြာလာၿပီးေနာက္ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာအတြင္း တာကစ္ စတန္၊ တိဗက္တို႔ တြင္ ေရာက္ရွိေနထိုင္ၾကၿပီးေနာက္ တ႐ုတ္ျပည္ ယူနန္သို႔ ဘီစီ ၁၁၂၈ ခုႏွစ္တြင္ ေရာက္ရွိခဲ့ၾကသည္။ ထိုမွတဆင့္ သံလြင္ျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္း ဆက္လက္ထြက္ခြာလာၾကၿပီး ယေန႔ေခတ္ ကယားျပည္နယ္ အတြင္းရွိ ဒီေမာဆိုးေဒသတြင္ အေျခစိုက္ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။
ဒ႑ာရီ။ ။ ကရင္နီတို႔၏ "ၾကက္႐ိုးထိုး" ၿပီး ကံၾကမၼာကိုဖတ္သည့္ ဓေလ့သည္ ဒ႑ာရီတစ္ပုဒ္ႏွင့္ အတူ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္သည္။ ေရွးအခါက ကရင္နီတို႔သည္ ညီအစ္ကို ၃ ဦးရွိၿပီး သူတို႔ ကိုးကြယ္ ယံုၾကည္သည့္ နတ္ဘုရားက ညီအစ္ကို ၃ ဦးအား စာေပ၊ ပုရပိုဒ္မ်ားေပးအပ္ခဲ့သည္။ အစ္ကိုႀကီးက ေၾကးပုရပိုဒ္ကိုရရွိၿပီး၊ အစ္ကိုလတ္က သားေရပုရပိုဒ္ကို ရရွိသည္။ ညီအငယ္ဆံုးက ေရႊပုရပိုဒ္ကို ရရွိသည္။ အစ္ကိုလတ္က သူ၏ သားေရပုရပိုဒ္ႏွင့္ ညီငယ္၏ေရႊပုရပိုဒ္ကို လဲရန္ေျပာရာ ညီက သေဘာတူသည္။ ညီငယ္က သားေရပုရပိုဒ္ကို သစ္တံုးေပၚတင္ထားခဲ့ၿပီး လယ္ထြန္သြားသည္။ လယ္ထြန္ေနစဥ္ ပုရပိုဒ္ကို ေခြးခ်ီ၍ စားပစ္လိုက္သည္။ ေခြးမစင္စြန္႔ေသာအခါ ၾကက္မ်ားက စားလိုက္ၾကသည္။ နတ္ဘုရားေရးထိုးထားသည့္ စာသည္ ၾကက္႐ိုးတြင္ စြဲထင္က်န္ရစ္သည္။ ၾကက္႐ိုးစာကို ညီအငယ္ဆံုးတစ္ဦးသာဖတ္တတ္သည္။ ညီအငယ္ဆံုး၏အမည္မွာ ကယားလီေဖ ဟုေခၚသည္။ ကယားလီေဖ၏ သားသမီးမ်ားသည္ ဖခင္၏ အစဥ္အလာကို ဆက္ခံ၍ ကံၾကမၼာကို ေမးရန္ႏွင့္ ဥာဏ္ပညာအေျမာ္အျမင္ရရွိရန္ ၾကက္႐ိုးထိုးေလ့ရွိသည္။
ကရင္နီလူမ်ဳိးႏြယ္စုတစ္ခုျဖစ္ေသာ ကယားတို႔သည္ ကိႏၷရီ၊ ကိႏၷရာ ဒ႑ာရီငွက္ေမာင္ႏွံမွ ေပါက္ဖြားလာ သည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ ကိႏၷရီႏွင့္ ကိႏၷရာတို႔သည္ လူ႔ခႏၶာကိုယ္ႏွင့္ လူဦးေခါင္းရွိေသာ ငွက္မ်ား ျဖစ္ၾကၿပီး ခ်စ္ျခင္းေမတၱာ၏ သေကၤတကို ကိုယ္စားျပဳသည္။ ဤဒ႑ာရီကိုအစြဲျပဳ၍ ကယားျပည္နယ္၏ အလံတြင္ ကိႏၷရီ၊ ကိႏၷရာပါရွိသည္။
ကရင္နီ၏အျခားလူမ်ဳိးႏြယ္စုျဖစ္ေသာ ကယန္းတို႔သည္ ဖန္ဆင္းရွင္ နတ္သမီးမွ ဆင္းသက္လာသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ ေရွးေရွးအခါက ေလနတ္သားႏွင့္ ေလနတ္သမီးတို႔သည္ လွည့္လည္သြားလာၾကရင္း ေလနတ္သမီးတြင္ ကိုယ္၀န္ရွိလာသည္။ ေလနတ္သားက ေလနတ္သမီးကို လွည့္ပတ္၍ ေစာင့္ေရွာက္ ေပးသည္။ ေလနတ္သမီးက ေရႊဥတစ္လံုးဥသည္။ အဆိုပါ ေရႊဥမွ ဖန္ဆင္းရွင္ နတ္သမီးကို ေမြးဖြားလာ သည္ဟု အယူရွိသည္။ ဖန္ဆင္းရွင္နတ္သမီးက သူ၏သားသမီးမ်ားအတြက္ ကမၻာေျမႀကီးကို ဖန္ဆင္းေပးသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ ကယန္းလူမ်ဳိးတို႔ကို ပေဒါင္ဟုလည္းေခၚေ၀ၚၾကၿပီး ကယန္း အမ်ဳိးသမီးမ်ားသည္ လည္ပင္းတြင္ ေၾကးကြင္းမ်ားကို ရစ္ပတ္၀တ္ဆင္ထားၾကသည္။
ကိုးကြယ္ယံုၾကည္မႈ။ ။ အစဥ္အလာအားျဖင့္ ကရင္နီတို႔သည္ နတ္ကိုးကြယ္ယံုၾကည္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ သူတို႔၏အဆိုအရ "ေကတိုးဗိုး" ဘာသာေရးဟုေခၚသည္။ ကရင္နီေဒသသို႔ ဘက္ပတစ္ သာသနာျပဳမ်ားႏွင့္ အီတလီသာသနာျပဳမ်ား ၁၈၆၀ ႏွင့္ ၁၈၇၇ တြင္ အသီးသီးေရာက္ ရွိၾကၿပီး ကရင္နီ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ခရစ္ယာန္ဘာသာသို႔ ၀င္ေရာက္ၾကသည္။ "ေကတိုးဗိုး" ဘာသာကို ဆက္လက္ သက္၀င္ယံုၾကည္သူမ်ားလည္း ယေန႔တိုင္ရွိသည္။
ကရင္နီလူမ်ဳိးတို႔သည္ ႏွစ္စဥ္ ဧၿပီလေရာက္တိုင္း "ေကတိုးဗိုး" ႐ိုးရာပြဲကို က်င္းပၾကသည္။ ပြဲေတာ္တြင္ အမ်ဳိးသားမ်ားက တံခြန္တိုင္ကို ၀ိုင္းပတ္၍ ကၾကသည္။ အမ်ဳိးသမီးမ်ား ကခြင့္မရွိပါ။ သို႔ရာတြင္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားက တံခြန္တိုင္ကို သန္႔ရွင္းျခင္း၊ အစားအစာႏွင့္ ေခါင္အရက္မ်ား ျပင္ဆင္ျခင္း၊ ကခုန္ၾကသူ အမ်ဳိးသား မ်ားအား ေရသြန္းေလာင္းျခင္း တို႔ျဖင့္ ပြဲေတာ္တြင္ပါ၀င္ၾကသည္။ "ေကတိုးဗိုး" ပြဲသည္ ဖန္ရွင္းရွင္ နတ္သမီးအား ပူေဇာ္ပသသည့္ ပြဲေတာ္ျဖစ္သည္။
ဘာသာစကား။ ။ ကရင္နီဘာသာစကားသည္ စီႏို-တိဗက္တန္အုပ္စု၀င္ ကရင္ဘာသာစကား မ်ဳိးကြဲျဖစ္သည္။ ကရင္နီလူမ်ဳိးစုမ်ားအတြင္း၌လည္း ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ား ေျပာဆိုၾကသည္။ အဆိုပါဘာသာစကားမ်ဳိးကဲြမ်ားမွာ အေရွ႕ကယား၊ အေနာက္ကယား၊ ကယန္းႏွင့္ အျခားမ်ဳိးကြဲမ်ား ပါ၀င္သည္။ ကရင္နီစာအေရးအသားမွာလည္း မူကြဲသံုးမ်ဳိးရွိသည္။ ပထမတမ်ဳိးမွာ ဗမာ အကၡရာကို အသံုးျပဳသည္။ ဒုတိယတမ်ဳိးမွာ ေရာမအကၡရာကို အသံုးျပဳသည္။ တတိယတမ်ဳိးမွာ ကယားလီ ဟုေခၚသည့္ ကရင္နီေတာ္လွန္ေရးေခါင္းေဆာင္တစ္ဦးျဖစ္သူ ခူထဲဖူးဖဲ ၁၉၆၂ တြင္ တီထြင္ခဲ့ေသာ စာျဖစ္သည္။ ကယားလီအကၡရာသည္ ေရွးေခတ္အိႏၵိယ ဘရာမီအကၡရာကို မွီျငမ္းထားသည္။ ကယားလီစာကို ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ ကရင္နီဒုကၡသည္စခန္းမ်ား၌ ဖြင့္လွစ္ထားေသာ ေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကားသည္။
မြန္
သမိုင္း။ မြန္လူမ်ဳိးတို႔သည္ ဘီစီ ၁၅၀၀ ခန္႔ကတည္းက ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိေနထိုင္ခဲ႔ၾကေၾကာင္း မြန္သုေတသီမ်ားက မွတ္တမ္းျပဳထားၾကသည္။ မြန္တို႔၏မူလေဒသမွာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံ၏ အေနာက္ ေတာင္ပိုင္းျဖစ္ၿပီး၊ ျမန္မာႏို္င္ငံအထက္ပိုင္းသို႔ေျပာင္းေရႊ႕လာခဲ့ၾကသည္။ ထိုမွတဆင့္ ေတာင္ဘက္သို႔ ဆက္လက္ေရႊ႕လာၾကၿပီး ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းသို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့ၾကသည္။ ေနာက္ဆုံးတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေအာက္ပိုင္းသထံုေဒသတြင္ သုဝဏၰဘူမိထီးနန္းကို တည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။
မြန္လူမ်ဳိးတို႔သည္ ထိုင္းႏိုင္ငံအတြင္း၌လည္း ဒါြရဝတီ (Dvaravati) ထီနန္းႏွင့္ ဟာရိပြန္ဂ်ရ ထီးနန္းမ်ားကိုလည္း တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ျမန္မာျပည္ေအာက္ပိုင္းရွိ သုဝဏၰဘူမိထီးနန္းကို ဗမာတို႔၏ ပုဂံထီးနန္းက ေအဒီ ၁၀၅၇ တြင္ သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ေအဒီ ၁၂၈၇ တြင္ ပုဂံထီးနန္းပ်က္သုန္း ၿပီးေနာက္ မြန္လူမ်ဳိးမ်ား ျပန္လည္စုစည္းကာ ပဲခူးတြင္ ဟံသာဝတီထီးနန္းကို ျပန္လည္ထူေထာင္ခဲ့သည္။
ဒ႑ာရီ။ ဟသၤာဌက္သည္ ဒ႑ာရီလာ မြန္တို႔၏ သေကၤတျဖစ္သည္။ ေဂါတမဘုရားရွင္လက္ထက္ ေတာ္က ေကာင္းကင္မွ စ်ာန္ျဖင့္ႂကြေတာ္မူစဥ္ ယခုပဲခူးၿမိဳ႕တည္ရွိရာေဒသသည္ ပင္လယ္ေရလႊမ္း ေသာ ေဒသျဖစ္သည္။ ပင္လယ္ေရျပင္သို႔ ထိုးထြက္ေနေသာ ေက်ာက္စြန္းတစ္ခု၌ ဟသၤာ ႏွစ္ေကာင္ နားေနသည္ကို ဗုဒၶဘုရားရွင္ျမင္ေတာ္မူသည္။ ေက်ာက္စြန္းမွာ ေသးငယ္၍ ဟသၤာ ႏွစ္ေကာင္စာ နားစရာေနရာမရွိသျဖင့္ ဟသၤာမက ဟသၤာဖို၏ ေက်ာေပၚတြင္ နားေနရသည္။ ဤအေျခအေနကို ေထာက္႐ႈ၍ ဤေနရာေဒသတြင္ ခန္းနားႀကီးက်ယ္သည့္ ၿမိဳေတာ္ႀကီးတည္ရွိ လိမ့္မည္ဟု ဗ်ာဓိတ္ေပး ေတာ္မူသည္။ ဤဟသၤာႏွစ္ေကာင္နားရာေဒသတြင္ မြန္တို႔က ဟံသာဝတီထီးနန္းတည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး၊ ဟသၤာကို မြန္တို႔၏ သေကၤတအျဖစ္ အသုံးျပဳခဲ့သည္။
ကိုးကြယ္ယုံၾကည္မႈ။ မြန္တို႔သည္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကို အိႏိၵယမွရရွိခဲ့ၿပီးေနာက္ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ ႏိုင္ငံမ်ားသို႔ ျပန္႔ပြားေစခဲ့သည္ဟု ဆိုၾကသည္။ ေအာက္ျမန္မာႏို္င္ငံပင္လယ္ကမ္းရုိးတန္း ေဒသသထုံ တြင္ ထီးနန္းစိုက္ၿပီးေနာက္ အိႏိၵယကုန္သည္မ်ားမွတဆင့္ အာေသာကဘုရင္ႏွင့္ အဆက္အသြယ္ရ ခဲ့သည္။ အာေသာကဘုရင္သည္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာ စည္ပင္ပ်ံ႕ပြားေအာင္ သာသနာျပဳေသာမင္း ျဖစ္သည္။ အာေသာကဘုရင္လက္ထက္ ဘီစီ ၂၃၂ တြင္ တတိယအႀကိမ္ သံဃာယနာပြဲက်င္းပ၍ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို သီလၿမဲေစျခင္း၊ ဘုရားေဟာတရားေတာ္မ်ားကို ျပန္လည္စီစစ္ျခင္းတို႔ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ သံဃာယနာပြဲၿပီးေနာက္ သံဃာေတာ္မ်ားကို တိုင္းတပါးႏိုင္ငံမ်ားသို႔ ေစလႊတ္၍ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားကို ျပန္႔ပြားေစခဲ့သည္။ အာေသာကဘုရင္၏ သာသနာျပဳမ်ားထံမွ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကို ရရွိၿပီးေနာက္ မြန္ယဥ္ေက်းမႈစည္ပင္ထြန္းကားခဲ့သည္။
ဘာသာစကား။ မြန္ဘာသာစကားသည္ ၾသစႀတိဳ-ေဒရွတစ္ ဘာသာစကားမွ ဆင္းသက္လာေသာ မြန္-ခမာ ဘာသာစကားအုပ္စုဝင္ျဖစ္သည္။ မြန္စာအေရးအသားသည္ အိႏိၵယ ဘရာဟီအကၡရာကို အသုံးျပဳ သည္။ မြန္အကၡရာကို မွီျငမ္း၍ ပုဂံေခတ္က်န္စစ္သားမင္း (၁၀၈၄-၁၁၁၃) လက္ထက္ တြင္ ဗမာစာ အေရးအသားကို တည္ထြင္ခဲ့သည္။ က်န္စစ္သားမင္းသည္ မြန္ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ မြန္စာကို ျမတ္ႏိုးသူ ျဖစ္ၿပီး က်န္စစ္သားေရးထိုးေသာ ေက်ာက္စာမ်ားသည္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးထိုးထားသည္။ က်န္စစ္သား ၏ သားေတာ္ရာဇကုမာရ ေရးထိုးေသာ ျမေစတီေက်ာက္စာသည္ ပါဠိ၊ ပ်ဴ၊ မြန္၊ ဗမာ ေလးဘာသာျဖင့္ ေရးထိုးထားခဲ့သည္။
ရခိုင္
သမိုင္း။ အိႏိၵယႏိုင္ငံ ဂဂၤါျမစ္ဝွမ္းေဒသမွ အင္ဒို-အာရိယံမ်ဳိးႏြယ္စုတို႔သည္ ယေန႔ရခိုင္ျပည္ ကုလား တန္ျမစ္ဝွစ္းေဒသတြင္ အေျခစိုက္ေနထိုင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း ႏႈတ္ေျပာသမိုင္းမ်ားက ေဖၚျပသည္။ ကုလားတန္ ျမစ္ဝွမ္းသို႔မေရာက္မီ အင္ဒို-အာရိယံတို႔သည္ မြန္ဂိုလြိဳက္ႏြယ္ဝင္မ်ားႏွင့္ အိႏိၵယအေရွ႕ပိုင္းေဒသတြင္ လူမ်ဳိးမ်ားေရာေႏွာသြားခဲ့သည္ဟုလည္းဆိုသည္။ ရခိုင္ေရွးေဟာင္းသုေတသနပညာရွင္ ဦးစံေရႊျဖဴ၏ မွတ္တမ္းတြင္ အင္ဒို-အာရိယံတို႔သည္ မစၩိမေဒသမွ ထြက္ခြာလာခဲ့ၾကၿပီး၊ ဂဂၤါျမစ္ဝွမ္းတြင္ ေနထိုင္ခဲ့ၾက ေၾကာင္း၊ ေရွးေခတ္ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔၏ မူရင္းေဒသမွာ မာဂဓေဒသျဖစ္ေၾကာင္း၊ ထို႔ေနာက္ရခိုင္ေဒသသို႔ ေျပာင္းေရႊ႕အေျခစိုက္၍ ဓညဝတီ (Dhangawadi) ထီးနန္းကို တည္ေထာင္ခဲ့ေၾကာင္း ပါရွိသည္။
မာလာရုဘုရင္က ဓညဝတီထီးနန္း (ဘီစီ ၃၃၂၅-၁၄၈၃) ကို စတင္တည္ေထာင္ခ်ိန္မွစ၍ ရခုိင္မင္းဆက္ ကို စတင္ခဲ့ေၾကာင္း ႏႈတ္ေျပာသမိုင္းမ်ားက ေဖၚျပသည္။ ေနာက္ထပ္တည္ေထာင္သည့္ ထီးနန္းမ်ားမွာ ေဝသာလီ၊ ေလးၿမိဳ ႔ႏွင့္ေျမာက္ဦးထီးနန္း တို႔ျဖစ္သည္။ ႏွစ္ေပါင္း ၅၁၀၈ ႏွစ္အတြင္း ရခိုင္မင္းဆက္ေပါင္း ၂၃၄ ဆက္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ေၾကာင္းကိုလည္း ေဖၚျပသည္။ ရခိုင္ျပည္သံတြဲၿမိဳ ႔၏ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္အဂၤါ လကၡဏာရပ္မ်ားက ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀၀ ေက်ာ္ရခိုင္ထီးနန္းတည္ရွိခဲ့သည္မွာ ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ေဖၚျပေန သည္ဟု ရခိုင္လူမ်ဳိး သမိုင္းပညာရွင္ေဒါက္တာေအးေက်ာ္က အဆိုျပဳသည္။
ေဒါက္တာေအးေက်ာ္က သံတြဲၿမိဳ႕သည္ ကမာၻ႔ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္သုံးခုတြင္ အပါအဝင္ျဖစ္ေၾကာင္းႏွင့္ အျခားေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ ႏွစ္ၿမိဳ႕မွာ ဆီးရီးယားႏိုင္ငံမွ ဒမတ္စကတ္ၿမိဳ႕ႏွင့္ အိႏိၵႏိုင္ငံမွ ဘင္နရက္ၿမိဳ႕မ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာၾကား သည္။ သို႔ရာတြင္ ဤအဆိုကို အတည္ျပဳႏိုင္ရန္အတြက္ ပညာရွင္မ်ား၏ သုေတသနလုပ္ငန္းမ်ား လိုအပ္ေသးေၾကာင္းကိုလည္း အဆိုျပဳသည္။ ရခိုင္တို႔၏ ေနာက္ဆုံးထီးနန္း ျဖစ္ေသာ ေျမာက္ဦးကို ဗမာတို႔၏ ကုန္းေဘာင္ထီးနန္းက အႏိုင္ရၿပီးေနာက္ ရခိုင္ျပည္သည္ ဗမာဘုရင္၏ လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္လာခဲ့သည္။
ဒ႑ာရီ။ ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔၏ ဒ႑ာရီတြင္ ဗုဒၶဘုရားကိုယ္ေတာ္တိုင္ဓညဝတီေနျပည္ေတာ္သို႔ ဘီစီ ၅၅၄ ခုႏွစ္တြင္ ႂကြေရာက္ေတာ္မူသည္ဟု ေဖၚျပသည္။ ထိုစဥ္က အုပ္ခ်ဳပ္သည့္ စႏၵာသူရိယ ဘုရင္သည္ ဗုဒၶအား ႐ုပ္ပြားေတာ္ခ်ီးျမွင့္ပါရန္ ေလွ်ာက္ထားသည္။ ဓညဝတီတြင္ မဟာမုနိ႐ုပ္ထုေတာ္ကို သြန္းေလာင္း ၿပီးေနာက္ ဘုရားရွင္က သူ၏႐ုပ္သြင္ကို ႐ုပ္ထုေတာ္တြင္ ထင္က်န္ေစသည္ ဟုဆိုသည္။ မဟာမုနိသည္ ဗုဒၶဘုရားႏွင့္ တေထရာတည္းတူေသာ ႐ုပ္ပြားေတာ္ဟု အဆိုရွိသည္။
သမိုင္းပညာရွင္ ေဒါက္တာ ေအးေက်ာ္က မဟာမုနိသည္ ရခိုင္ျပည္တြင္ ပထမဦးဆုံး သြန္းလုပ္သည့္ ဆင္းတုေတာ္ျဖစ္သည္ဟုု မွတ္ခ်က္ေပးသည္။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္တြင္ ဗမာဘုရင္က ရခိုင္ထီးနန္းကို သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ မဟာမုနိ ႐ုပ္ပြားေတာ္ကို ပင့္ေဆာင္သြားခဲ့သည္။ ယခုအခါ မဟာမုနိရုပ္ပြားေတာ္ သည္ မႏၲေလးၿမိဳ႕၌ တည္ရွိ သည္။
ကိုးကြယ္ယုံၾကည္မႈ။ ရခိုင္တို႔သည္ အစဥ္အလာအားျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ရခိုင္ ထီးနန္းရကၡပူရသည္ ဗုဒၶဘာသာထြန္းကားရာမာဂဓေဒသႏွင့္ နယ္ခ်င္းစပ္ေနသျဖင့္ ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဗုဒၶဘာသာကို ပထမဦးဆုံးရရွိသူမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း ရခိုင္ပညာရွင္ ေဒါက္တာေအးေက်ာ္ ႏွင့္ ေဒါက္တာနာယကတို႔က အဆိုျပဳၾကသည္။ ေအဒီ ၁၈၇၂ တြင္ ရခိုင္ျပည္ သံတြဲၿမိဳ႕အနီး ငလုံးေမာ္ ႏွင့္ ဘိုင္ဝါးရြာမ်ားတြင္ တူးေဖၚရရွိသည့္ ေက်ာက္စာတိုင္ႏွစ္ခုတြင္ ေရးထိုးထားသည့္ ဘုရားေဟာစာမ်ား သည္ ရခိုင္ျပည္သို႔ ဗုဒၶဘာသာ အေစာဆုံးေရာက္ရွိသည့္ အေထာက္အထားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္ဟု ဆိုၾကသည္။
ဘာသာစကား။ ရခိုင္ဘာသာစကားသည္ တိဗက္တို-ဘာမင္းဘာသာစကားမွ ဆင္းသက္ေသာ လိုလို-ဘားမိစ္ဘာသာစကား အုပ္စုဝင္ျဖစ္ေၾကာင္း ကမာၻ႔တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ားဘာသာစကား အဖြဲ႔မွ မွတ္တမ္းျပဳထားသည္။ ယေန႔ေခတ္ ရခိုင္စာအေရးအသားသည္ စကားလုံးတခ်ဳိ ႔မွလြဲ၍ ဗမာအကၡရာႏွင့္ တူညီသည္။ ေရွးေခတ္ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ေတြ႕ရွိသည့္ ေဝသာလီေခတ္တြင္ အသုံးျပဳခဲ့ေသာ ေျမာက္ပိုင္းဘရာမီ အေျခခံရကၡဝံသအကၡရာမ်ားသည္ ယေန႔ေခတ္တြင္ အသုံးျပဳျခင္းမရွိေတာ့ေပ။
ရွမ္း
သမိုင္း။ ရွမ္းသုေတသနစာတမ္းမ်ားအရ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ မြန္ဂိုလြဳက္လူမ်ဳိးမွ ဆင္းသက္လာေသာ တိုင္လူမ်ဳိးအုပ္စုဝင္ျဖစ္သည္။ ရွမ္းလူမ်ဳိးသုေတသနပညာရွင္ စိုင္းေအာင္ထြန္း၏ အဆိုအရ-တ႐ုတ္ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ အေနာက္ႏိုင္ငံပညာရွင္မ်ား၏ သုေတသနေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားတြင္ တိုင္လူမ်ဳိးမ်ား၏ မူရင္းေဒသမွာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံအေနာက္ေတာင္ပိုင္းျဖစ္သည္ဟု ေဖၚျပသည္။
တုိင္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ အာရွျမစ္ႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ ျဗဟၡပုတၱရ၊ ခ်င္းတြင္း၊ ဧရာဝတီ၊ ေရႊလီ၊ သံလြင္၊ မဲေခါင္ႏွင့္မဲနမ္ျမစ္မ်ားမွ တဆင့္ အာသံ၊ ျမန္မာျပည္၊ လာအို၊ ထိုင္း၊ ကေမာၻဒီးယားႏွင့္ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံမ်ားသို႔ ေရႊ ႔ေျပာင္းေနထိုင္ ၾကသည္။ စဝ္ေနာင္ဦး ၂၀၀၅ ခုႏွစ္တြင္ ျပဳစုသည့္ စာတမ္းတြင္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ား သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း သို႔ ခရစ္ေတာ္မေပၚမီအခ်ိန္ကတည္းက ပထမအသုတ္စတင္ေရာက္ရွိၿပီး တေကာင္း၊ မိုးနဲ၊ သိႏီၷႏွင့္ သီေပါေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕မ်ားကို တည္ေထာင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း ေဖၚျပထားသည္။ ဒုတိယအသုတ္မွာ ေအဒီ ၆ ရာစုတြင္ ၀င္ေရာက္ခဲ့ၾကသည္ဟု ဆက္လက္ေဖာ္ျပသည္။
သို႔ရာတြင္ တိုင္လူမ်ဳိးႏြယ္မ်ား ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြင္းသို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့သည့္ အခ်ိန္ကာလႏွင့္ ပတ္သက္၍ ပညာရွင္မ်ားအတြင္း အျငင္းပြားလ်က္ ရွိသည္။ မွတ္တမ္း တင္ထားသည့္ သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားက ေနာင္ခ်ဳိထီးနန္း ကို ေအဒီ ၇-ရာစုတြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ေၾကာင္း စိုင္းေအာင္ထြန္း၏ စာတမ္းတြင္ေဖၚျပသည္။ ေနာင္ခ်ဳိ ႏိုင္ငံသည္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံႏွင့္အၿပိဳင္ လြတ္လပ္စြာတည္ရွိခဲ့သည့္ ႏိုင္ငံျဖစ္ေၾကာင္းကုိလည္း စိုင္းေအာင္ထြန္းက ေဖၚျပသည္။ ေနာင္ခ်ဳိထီနန္းသည္ မြန္ဂိုဘုရင္ကူဗလုိင္ခန္၏ တိုက္ခိုက္ေခ်မႈန္းခံရၿပီး ေနာက္ ပ်က္သုဥ္းသြားခဲ့သည္။ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ရွမ္းဘာသာျဖင့္ နမ့္ေမာ္ဟုေခၚသည့္ ေရႊလီျမစ္ဝွမ္း ေဒသသို႔ ေျပာင္းေရႊ ႔လာၾကၿပီး၊ နမ့္ေမာ္လုံထီးနန္းကို စိုက္ထူခဲ့သည္။
ဒ႑ာရီ။ နမ့္ေမာ္လုံထီးနန္းႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေသာ ဒ႑ာရီတစ္ခုရွိသည္။ ေရွးအခါက ေရႊလီျမစ္ဝွမ္းမွ ေမာ္မင္းသားတစ္ပါးသည္ နဂါးမင္းသမီးႏွင့္ အိမ္ေထာင္က်ခဲ့သည္ဟုဆိုသည္။ နဂါးမင္းသမီးမွ ခြန္ထြန္းခမ္းဆိုေသာ သားတစ္ဦးကို ဖြားျမင္သည္။ ခြန္ထြန္းခမ္းသည္ ေမွာ္ပညာတတ္ကၽြမ္းက်င္သည္။ ခြန္ထြန္းခမ္းအရြယ္ေရာက္ေသာအခါ ယူနန္ကိုအုပ္ခ်ဳပ္သည့္ အျခားတိုင္မင္းတစ္ပါး၏ သမီးေတာ္ႏွင့္ ထိမ္းျမားလက္ထပ္လိုသည္။ ယူနန္ဘုရင္၏ သမီးေတာ္ႏွင့္ လက္ထပ္ရန္ ကိစၥမွာ မလြယ္ကူပါ။ ဘုရင္ႀကီးက လွပေခ်ာေမာေသာ သမီးေတာ္ကို ေရကန္ႀကီးအလယ္ရွိ ကၽြန္းေပၚတြင္ တည္ေဆာက္ ထားေသာ နန္းေတာ္တြင္ ထားရွိၿပီး၊ ေလွ၊ ေဖါင္ အကူအညီမပါဘဲ သမီးေတာ္ထံအေရာက္ သြားႏိုင္သူ ႏွင့္သာ ထိမ္းျမားလက္ထပ္ေပးမည္ဟု ေၾကျငာသည္။
ခြန္ထြန္းခမ္းသည္ သူ၏ ေမွာ္ပညာအစြမ္းႏွင့္ မိခင္နဂါးမင္းသမီး၏ အကူအညီျဖင့္ မင္းသမီးထံ အေရာက္သြားရန္ စီစဥ္သည္။ မိခင္နဂါးမ သည္ ေရကန္တြင္အလ်ားလိုက္ဆန္႔တန္းေပးၿပီး ခြန္ထြန္းခမ္းက မိခင္၏ ေက်ာေပၚမွေလွ်ာက္၍ ကၽြန္းေပၚသို႔ ေရာက္ရွိၿပီး မင္းသမီးႏွင့္ ေတြ႔ဆုံႏိုင္ခဲ့သည္။ ခြန္ထြန္းခမ္း သည္ မင္းသမီးႏွင့္ ထိမ္းျမား လက္ထပ္၍ ေမာ္နန္းေတာ္သို႔ ျပန္လာခါ မင္းသမီးကို မိဘုရား ေျမွက္ကာ ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ထီးနန္းစိုးစံခဲ့ သည္ဟု ဆိုသည္။
ကိုးကြယ္ယုံၾကည္မႈ။ ဗုဒၶဘာသာသည္ ေအဒီ ၆ ရာစုမွစ၍ အိႏိၵယႏိုင္ငံမွတဆင့္ တ႐ုတ္ႏွင့္ အေရွ႕ ေတာင္အာရွႏိုင္ငံမ်ားသို႔ က်ယ္ျပန္ခဲ့သည္။ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ၏ ဂိုဏ္းဂနမ်ားစြာႏွင့္ ေတြ႔ဆုံခဲ့ၿပီးေနာက္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကို သက္ဝင္ယုံၾကည္ခဲ့သည္။ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာသည္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ား၏ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ေနစဥ္ဘဝကို ထင္ဟပ္ခဲ့သည္ဟု စဝ္ေနာင္ဦးေရးသားခဲ့သည္။ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ားသည္ ေတာင္ေပၚတိုင္းရင္းသားမ်ားကို ခရစ္ယာန္ဘာသာသို႔ ေျပာင္းလဲ ႏိုင္ခဲ့ေသာ္လည္း ရွမ္းျပည္သို႔ ေရာက္လာသည့္ သာသနာျပဳဆရာမ်ားသည္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားကို ခရစ္ယာန္ ဘာသာေျပာင္းရာတြင္ ေအာင္ျမင္မႈမရေၾကာင္းစဝ္ေနာင္ဦး၏ စာတမ္းတြင္ပါရွိသည္။
ဘာသာစကား။ ရွမ္းဘာသာစကားသည္ တိုင္-ဂတိုင္ဘာသာစကားအုပ္စုဝင္ျဖစ္ၿပီး၊ ထိုင္းဘာသာ စကားႏွင့္ နီးစပ္သည္။ ရွမ္းစာေပေလ့လာသူ ဘေရာင္း (၁၉၆၉) ၏ အဆိုအရ ရွမ္းဘာသာစကား မ်ဳိးကြဲမ်ားကို အုပ္စုသုံးခုခြဲႏိုင္ေၾကာင္း၊ အေရွ႕ပိုင္း၊ ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္းဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ရွမ္းျပည္အေရွ႕ပိုင္းဘာသာစကားသည္ ထိုင္းႏိုင္ငံေျမာက္ပိုင္းဘာသာစကားႏွင့္ နီးစပ္ ေၾကာင္း၊ ေတာင္ပိုင္းရွမ္းဘာသာစကားသည္ ဗမာေဝါဟာရအခ်ဳိ႕ကို ယူထားေၾကာင္းႏွင့္ ေျမာက္ပိုင္းရွမ္း ဘာသာစကားသည္ တရုတ္ဘာသာစကား၏ လႊမ္းမိုးမႈရွိေၾကာင္း သိရွိရသည္။ ရွမ္းစာေပအေရးအသား သည္ မြန္အကၡရာမွ ဆင္းသက္လာေၾကာင္း စဝ္ေနာင္ဦးက ေရးသားသည္။
ရွမ္းျပည္တြင္ ေနထိုင္သည့္ လားဟူ၊ ပအို႔၊ ပေလာင္ႏွင့္ ဝလူမ်ဳိးမ်ား
လားဟူ၊ ပအို႔၊ ပေလာင္ႏွင့္ ဝလူမ်ဳိးမ်ား၏ ေနထိုင္ရာေဒသသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၊ ရွမ္းျပည္ ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ အဆိုပါလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားကဲ့သို႔ တိုင္အုပ္စုဝင္မဟုတ္ၾကဘဲ၊ စီႏို-တိဗက္တန္ အုပ္စုဝင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ေအာက္ပါစာပိုဒ္မ်ားတြင္ အဆိုပါတိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိး ေလးမ်ဳိး၏ မူရင္း ဇာတိႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ားကို ေဖၚျပပါမည္။
လားဟူ။ လားဟူလူမ်ဳိးမ်ားျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ဝင္ေရာက္လာသည့္ကာလကို စာေရးသူအေနျဖင့္ အေထာက္ အထားမ်ား ရွာမေတြ႔ပါ။ လားဟူလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ လူဦးေရ ၁၅၀,၀၀၀ ခန္႔ရွိၿပီး၊ တ႐ုတ္ျပည္ႏွင့္ ထိုင္းႏိုင္ငံတို႔တြင္လည္း ေနထိုင္ၾကသည္။ လားဟူလူမ်ဳိး အမ်ားစုမွာ ခရစ္ယာန္ ဘာသာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ လားဟူဘာသာစကားသည္ တိဗက္တို-ဘားမင္းဘာသာစကားအုပ္စုဝင္ ျဖစ္သည္။ လားဟူစာေပအေရးအသားသည္ လက္တင္အကၡရာကို အသုံးျပဳသည္။
ပအို႔။ ပအို႔လူမ်ဳိးမ်ားကို ကရင္မဲ သို႔မဟုတ္ ေတာင္သူဟုလည္း ေခၚၾကသည္။ ပအို႔တို႔သည္ ကရင္ လူမ်ဳိးကြဲမ်ားျဖစ္ၾကသည္ဟု ဆိုသည္။ ႏႈတ္ေျပာသမိုင္းအရ ပအို႔လူမ်ဳိးတို႔သည္ အာရွအလယ္ပိုင္း ကုန္းျမင့္ေဒသမွ ေတာင္ဘက္သို႔ေျပာင္းေရႊ႕လာၾကၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ခရစ္ေတာ္မေပၚမီကပင္ ေရာက္ရွိ ေနၿပီဟု သိရွိရသည္။ ပအို႔တို႔သည္ တန္ခိုးရွင္ဝိဇၨာဖခင္ႏွင့္ နဂါးမမိခင္တို႔မွ ဖြားျမင္လာ ေၾကာင္း ဒ႑ာရီ မ်ားကေဖၚျပသည္။ ပအို႔မ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကၿပီး၊ ေရွးယခင္ကပင္ ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာကို မြန္လူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္အတူ ရရွိခဲ့သည္ဟု ယူဆရသည္။
ပအို႔ဘာသာစကားသည္ စီႏို-တိဗက္တန္ ဘာသာစကားအုပ္စုဝင္ျဖစ္ေၾကာင္း ကမာၻ႔တိုင္းရင္းသား လူမ်ဳိးမ်ား ဘာသာစကားအဖြဲ႔မွ မွတ္တမ္းျပဳထားသည္။ ပအို႔စာအေရးအသားသည္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ေထာင္ေက်ာ္ကပင္ ရွိခဲ့ၿပီး၊ ပအို႔ အကၡရာႏွင့္ မြန္အကၡရာတို႔သည္ အိႏိၵယဘရာမီအကၡရာမွ ဆင္းသက္လာေသာ စာအေရးအသားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။
ပေလာင္။ ႏႈတ္ေျပာသမိုင္းမ်ားအရ ပေလာင္လူမ်ဳိးမ်ားျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ဝင္ေရာက္လာသည့္ အခ်ိန္ ကာလ မွာ ပ်ဴလူမ်ဳိးမ်ားျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ အေျခစိုက္ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည့္ကာလ ေအဒီ ၁ ရာစုမွ ၄ ရာစုအတြင္း ျဖစ္သည္ဟုသိရသည္။ ပေလာင္လူမ်ဳိးစုကြဲမ်ားမွာ ေရႊပေလာင္၊ ေငြပေလာင္ႏွင့္ ႐ူမိုင္ပေလာင္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။ ပေလာင္လူမ်ဳိးအမ်ားစုသည္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကေသာ္လည္း ႐ိုးရာနတ္ကိုးကြယ္မႈ အစဥ္အလာကို ဆက္လက္ထိန္းသိမ္းထားၾကသည္။ ပေလာင္ဘာသာစကားသည္ ၾသစႀတီဳ-ေအရွတစ္ အုပ္စုမွ ဆင္းသက္လာေသာ မြန္-ခမာဘာသာစကားအုပ္စုဝင္ျဖစ္ေၾကာင္း ကမာၻတိုင္းရင္းသား လူမ်ဳိးမ်ားဘာသာစကားအဖြဲ႔မွ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္။ ပေလာင္ ဘာသာစကား၏ မ်ဳိးကြဲသုံးခုမွာ ႐ူခ်င္း၊ ႐ူမိုင္ႏွင့္ ေရႊတို႔ျဖစ္ၾကသည္။
ဝလူမ်ဳိး။ ဝလူမ်ဳိးမ်ားျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ဝင္ေရာက္လာခဲ့သည့္ အခ်ိန္ကာလကို စာေရးသူအေနျဖင့္ ရွာေဖြေတြ႔ရွိျခင္းမရွိပါ။ သို႔ရာတြင္ ဝလူမ်ဳိးတို႔သည္ မြန္ႏွင့္ပေလာင္လူမ်ဳိးမ်ားကဲ့သို႔ မြန္-ခမာ အုပ္စုမ်ားျဖစ္ရာ မြန္ႏွင့္ ပေလာင္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ ဝင္ေရာက္လာသည့္ အခ်ိန္ကပင္ ေရာက္ရွိေနႏိုင္ သည္။ ဝလူမ်ဳိးဦးေရစုစုေပါင္း တစ္သန္းခန္႔ရွိၿပီး ရွမ္းျပည္အေရွ႕ေျမာက္ဖက္ ဝေဒသတြင္ ၆၀၀,၀၀၀၊ ျမန္မာျပည္ နယ္စပ္တရုတ္ျပည္ထဲတြင္ ၃၀၀,၀၀၀ ခန္႔ႏွင့္ ရွမ္းျပည္ေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ထိုင္းႏုိင္ငံတို႔တြင္ ၁၀၀,၀၀၀ ခန္႔ေနထိုင္ၾကသည္။
အစဥ္အလာအားျဖင့္ ဝလူမ်ဳိးတို႔သည္ နတ္ကိုးကြယ္သူမ်ားျဖစ္ၿပီး၊ ေတာေတာင္မ်ား၊ ျမစ္မ်ားႏွင့္ သဘာဝတည္ရွိေနသည့္ အရာမ်ား အားလုံးတြင္ နတ္မ်ားရွိေၾကာင္းႏွင့္ ထိုနတ္မ်ားသည္ ကံၾကမၼာအေကာင္းႏွင့္ အဆိုးႏွစ္မ်ဳိးစလုံးကို သယ္ေဆာင္လာၾကသည္ဟု ယုံၾကည္ၾကသည္။ ဝလူမ်ဳိးတို႔သည္ ႏွစ္ဆယ္ရာစုအလယ္ပိုင္းအထိ လူဦးေခါင္းကိုျဖတ္၍ ယစ္ေဇာ္သည့္ အေလ့အထ ရွိခဲ့သည္။ ယေန႔ေခတ္တြင္ ဝလူမ်ဳိးအမ်ားစုမွာ ဗုဒၶဘာသာကိုးကြယ္သူမ်ားျဖစ္ၿပီး အခ်ဳိ႕မွာ ခရစ္ယာန္ဘာသာကိုးကြယ္ၾကသည္။ ဝစာေပအေရး အသားကို သမၼာက်မ္းစာဘာသာျပန္ရန္ အတြက္ ခရစ္ယာန္သာသနာျပဳမ်ားက ၁၉၃၀ ခုႏွစ္မ်ားကတည္းက တီထြင္ေပးခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ဝေဒသ၌ အမ်ားဆုံးအသုံးျပဳသည့္ ဘာသာစကားမွာ တ႐ုတ္ဘာသာစကားျဖစ္သည္။
၃။ တိုင္းရင္းသားေဒသမ်ား၌ ဘာသာစကားသင္ၾကားမႈမ်ား
ေအာက္ပါစာပုိဒ္မ်ားသည္ အဓိကတိုင္းရင္းသားအုပ္စုရွစ္ခုျဖစ္ေသာ ဗမာ၊ ခ်င္း၊ ကခ်င္၊ ကရင္၊ ကရင္နီ၊ မြန္၊ ရခိုင္ႏွင့္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္ ရွမ္းျပည္တြင္ေနထိုင္ၾကေသာ လားဟူ၊ ပအို႔၊ ပေလာင္ႏွင့္ ဝလူမ်ဳိးတို႔၏ ဘာသာစကားသင္ၾကားမႈအေျခအေနကို ရွင္းျပထားပါသည္။ ဤစာပုိဒ္မ်ားတြင္ပါဝင္သည့္ ေဖၚျပခ်က္ ႏွင့္ အျမင္မ်ားသည္ စာေရးသူ၏ ကိုယ္ပိုင္အေတြ႕အႀကံဳအေပၚ အေျခခံထားပါသည္။
စာေရးသူသည္ အထက္ပါတိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္ အဆိုပါေဒသမ်ားတြင္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ေနၾကေသာ ဆရာ၊ ဆရာမမ်ား၊ ပညာေရးလုပ္ငန္း ေဆာင္ရြက္ၾကသူမ်ားႏွင့္ ဆယ္ႏွစ္ခန္႔ လက္တြဲေဆာင္ရြက္ခဲ့သူ ျဖစ္ပါသည္။
ဗမာဘာသာစကား
၁၉၄၈ ခုႏွစ္ ျမန္မာႏုိင္ငံလြတ္လပ္ေရးရၿပီးခ်ိန္မွစ၍ ဗမာဘာသာစကားကို တရားဝင္႐ုံးသုံးႏွင့္ ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့ေသာေၾကာင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကား မ်ားထဲတြင္ ဗမာဘာသာစကားသည္ ပိုမိုက်ယ္ျပန္႔ရန္အခြင့္အေရးရရွိသည္။ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာေက်ာ္ ကိုလိုနီလက္ေအာက္ေနရစဥ္က ဗမာမ်ဳိးခ်စ္တို႔သည္ ဗမာစာရပ္တည္ႏုိင္ေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကရ သည္။ ဗမာမ်ဳိးခ်စ္တို႔က အမ်ဳိးသားေက်ာင္းမ်ားဖြင့္လွစ္၍ ဗမာစာ ျမွင့္တင္ေရးႏွင့္ မ်ဳိးခ်စ္စိတ္ဓာတ္ ထက္သန္ေရးတို႔အတြက္ ေဆာက္ရြက္ခဲ့သည္။ ေအာက္ပါေႂကြး ေၾကာ္သံျဖင့္ အမ်ဳိးသားေရးစိတ္ကို ျမွင့္တင္ခဲ့သည္။
ဗမာျပည္သည္ ဒို႔ျပည္
ဗမာစာသည္ ဒို႔စာ
ဗမာစကားသည္ ဒို႔စကား
ဒို႔ျပည္ကုိခ်စ္ပါ
ဒို႔စာကို တန္ဖိုးထားပါ
ဒို႔စကားကို ေလးစားပါ
၂၀၀၀ ခုႏွစ္မွစ၍ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ပုဂၢလိကေက်ာင္းမ်ားတိုးခ်ဲ ႔ဖြင့္လွစ္လာၿပီး၊ အဆိုပါ ေက်ာင္းမ်ားသည္ အဂၤလိပ္စာကၽြမ္းက်င္မႈကို ဦးစားေပးသည္။ အဂၤလိပ္စာေကာင္းေကာင္းတတ္လွ်င္ ႏုိင္ငံျခားသို႔သြား၍ အလုပ္လုပ္ရန္ႏွင့္ ေက်ာင္းတက္ရန္ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ မိဘမ်ားကလည္း ေငြကုန္ေၾကးက်ခံ၍ သားသမီးမ်ားကို ပုဂၢလိကေက်ာင္းမ်ားသို႔ ပို႔ၾကသည္။
ထိုေက်ာင္းသားမ်ား သည္ ဗမာစာအေပၚ အေလးထားမႈ ေလ်ာ့ပါးလာၾကသည္။ ဗမာစာကို ခ်စ္ျမတ္ႏုိးေသာ ဆရာမ်ားဖြင့္လွစ္သည့္ လုမၸဏီ ဥယ်ာဥ္ကဲ့သို႔ေသာ ပုဂၢလိေက်ာင္းမ်ားသည္ ဗမာစာႏွင့္ အဂၤလိပ္စာႏွစ္မ်ဳိးလုံးကၽြမ္းက်င္ရန္ ႀကိဳးပမ္းၾကသည္။ ႏုိင္ငံျခားေရာက္ဗမာမိသားစုမ်ားမွ ေပါက္ဖြားေသာ ကေလးမ်ားသည္လည္း ဗမာစာသင္ရန္ အခြင့္အလမ္းနည္းပါးၾကသည္။ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ သာသနာျပဳသည့္ ျမန္မာဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားက ဗုဒၶအဆုံးအမႏွင့္ ဗမာစာကို ေႏြရာသီေက်ာင္းပိတ္ရက္မ်ားတြင္ သင္ၾကားေပးသျဖင့္ အခ်ဳိ႕ကေလးမ်ား ဗမာစာသင္ၾကားခြင့္ရၾကသည္။ အိမ္နီးခ်င္းထိုင္းႏုိင္ငံတြင္ ေရာက္ရွိေနသည့္ ဗမာမ်ားက နယ္စပ္ေဒသတြင္ ေက်ာင္းမ်ားထူေထာင္၍ ဗမာစာႏွင့္ ဗမာသင္႐ုိး ၫႊန္းတမ္းကို သင္ၾကားေပးသည္။
ဗမာလူမ်ဳိးမ်ားသည္ ဗမာစာမတိမ္ေကာေအာင္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ေနၾကေသာ္လည္း ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ေနထိုင္သည့္ အျခားတိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား၏ ဘာသာစကားသင္ၾကားေရးကိစၥအေပၚ စဥ္းစားေပးမႈ မရွိသေလာက္ပင္ ေတြ႔ရသည္။ ေအာက္ပါစာပုိဒ္မ်ားတြင္ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ား ရွင္သန္ရန္ အတြက္ မည္မွ်ခက္ခဲေၾကာင္း တင္ျပထားပါသည္။
ခ်င္းဘာသာစကား
ခ်င္းဘာသာစကားတြင္ မ်ဳိးကြဲမ်ားစြာရွိၿပီး၊ မ်ဳိးကြဲ ၂၀ ေက်ာ္မွာ ယေန႔ထက္တိုင္ေျပာဆို ေနၾကဆဲ ျဖစ္သည္။ ခရစ္ယာန္က်မ္းစာမ်ားကို ခ်င္းဘာသာမ်ားျဖင့္ ဘာသာျပန္ထားၿပီး၊ ခ်င္းစာကို ဘုရားေက်ာင္း မ်ားတြင္ သင္ၾကားေပးသည္။ ဘာသာေရးရည္ရြယ္ခ်က္မွလြဲ၍ ခ်င္းစာကို ေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကား ေပးျခင္းမရွိပါ။ အစိုးရပညာေရးမူဝါဒအရလည္း ဗမာစာမွလြဲ၍ အျခားတိုင္းရင္းသားစာမ်ားကို သင္ၾကားခြင့္မရွိပါ။ အစိုးရ၏ အသိအမွတ္ျပဳမႈႏွင့္ ေထာက္ပံ့မႈမရရွိသျဖင့္ ခ်င္းဘာသာစကားမ်ားဖြံ႔ၿဖိဳးရန္ အခြင့္အလမ္း အလြန္နည္းပါးသည္။ ခရစ္ယာန္ဘာသာဝင္ခ်င္းမ်ားက က်မ္းစာတြင္ ခ်င္းစာျဖင့္ ဖတ္ႏုိင္ေသာ္လည္း ဗုဒၶဘာသာခ်င္းမ်ားအတြင္း ခ်င္းဘာသာစကား မည္သုိ႔ရွင္သန္သည္ကို စာေရးသူ အေနျဖင့္ေလ့လာသိရွိျခင္းမရွိေသးပါ။
ကခ်င္ဘာသာစကား
ကခ်င္လူမ်ဳိး၏ လူမ်ဳိးစုဝင္မ်ားျဖစ္ေသာဂ်င္းေဖါ၊ လခ်ိတ္၊ လေဝၚ၊ လီစူး၊ ရဝမ္ႏွင့္ ဇုိင္းဝါးလူမ်ဳိးတို႔သည္ သီးျခားဘာသာစကားမ်ားကို ေျပာဆိုၾကသည္။ သို႔ရာတြင္ ကခ်င္လူမ်ဳိးစု မ်ားအတြင္း ဂ်င္းေဖါဘာသာ စကားကို ဆက္သြယ္ရန္ ဘုံဘာသာစကားႏွင့္ ကခ်င္ေဒသအတြင္း ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ အသုံးျပဳသည္။ ကခ်င္လြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႔မွ တည္ေထာင္ထားေသာ ေက်ာင္းမ်ားတြင္ ဂ်င္းေဖါဘာသာ စကားကို မူလတန္းမွအလယ္တန္းအထိ သင္ၾကားသည္။
အဆိုပါေက်ာင္းမ်ားတြင္ တက္ေရာက္ေန ေသာ ေက်ာင္းသားစုစုေပါင္း ၁၀၀၀၀ ေက်ာ္ရွိသည္။ ကခ်င္လြတ္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ ေဒသမ်ားတြင္ ဂ်င္းေဖါဘာသာစကားကို ႐ုံးသုံး ဘာသာစကားအျဖစ္လည္း အသုံးျပဳသည္။ ကခ်င္ လြတ္္ေျမာက္ေရးအဖြဲ႔အုပ္ခ်ဳပ္သည့္ ေဒသအျပင္ဖက္တြင္ ေနထိုင္သည့္ ကခ်င္လူမ်ဳိးစုမ်ားအတြက္ သူတို႔၏ ဘာသာစကားကို ခရစ္ယာန္ ဘုရားေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ယူၾကသည္။
ကရင္ဘာသာစကား
ကရင္အမ်ဳိးသားအစည္းအရုံးမွ ဖြင့္လွစ္သည့္ေက်ာင္းမ်ားႏွင့္ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ ကရင္ဒုကၡသည္ စခန္းမ်ားမွ ေက်ာင္းမ်ားတြင္ စေကာကရင္ဘာသာကို ေက်ာင္းသုံးဘာသာအျဖစ္ အသုံးျပဳသည္။ ကရင္အမ်ဳိးသားအစည္းအရုံးအုပ္ခ်ဳပ္သည့္ေဒသမ်ားတြင္လည္း စေကာကရင္ ဘာသာကို ႐ုံးသုံး ဘာသာအျဖစ္ အသုံးျပဳသည္။ ကရင္လူမ်ဳိးႏြယ္စုမ်ားအတြင္း စေကာကရင္ ဘာသာကို ႐ုံးသုံးႏွင့္ ေက်ာင္းသုံးအျဖစ္ သတ္မွတ္ထားမႈအေပၚသေဘာထားကြဲလြဲမႈအခ်ဳိ႕ရွိသည္။ ကရင္အမ်ဳိးသား အစည္းအ႐ုံး အုပ္ခ်ဳပ္ရာေဒသအျပင္ဘက္တြင္ ေနထိုင္ေသာ ကရင္မ်ဳိးႏြယ္စုမ်ားသည္ မိမိတို႔၏ ဘာသာစကားကို ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္းမ်ားႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ယူၾကသည္။
ကရင္နီဘာသာစကား
ကယားလီအကၡရာျဖင့္ေရးသားသည့္ ကရင္နီစာသည္ ကရင္နီတိုးတက္ေရးပါတီ၏ ရုံးသုံးစာျဖစ္ၿပီး၊ ထိုင္းႏုိင္ငံမဲေဟာင္ေဆာင္ၿမိဳ႕အနီး ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္တြင္ရွိသည့္ ကရင္နီ ဒုကၡသည္စခန္းမ်ားတြင္ ဖြင့္လွစ္ထားေသာေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကားသည္။ ကရင္နီလူမ်ဳိးစုဝင္မ်ား၏ အျခားဘာသာ စကားမ်ဳိး ကြဲမ်ားကို ခရစ္ယာန္ဘုရားေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကားေပးၿပီး က်မ္းစာမ်ားကိုလည္း ဘာသာျပန္ ထားသည္။
မြန္ဘာသာစကား
မြန္ဘာသာစကားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈသည္ ေရွးေခတ္ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ ထိုင္းႏိုင္ငံတို႔တြင္ လႊမ္းမိုးခဲ့ေၾကာင္း သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ သိရွိရသည္။ မြန္အကၡရာသည္ ဗမာစာအေရး အသားေပၚေပါက္ရန္ ဦးေဆာင္မႈေပးခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ယေန႔အခ်ိန္၌ မြန္ဘာသာစကားသည္ ဗမာႏွင့္ ထိုင္းဘာသာ စကားတို႔၏ ဝါးၿမိဳျခင္းကိုခံရသည့္ ထင္ရွားသည့္ ဥပမာတစ္ခုျဖစ္သည္။ မြန္လူမ်ဳိးျဖစ္သည္ဟု ေဖၚျပသည့္ လူဦးေရထက္ မြန္စကားေျပာသူအေရအတြက္က နည္းေၾကာင္း ဝပ္ကင္၏ ၂၀၀၇ စာတမ္း တြင္ ေဖၚျပသည္။
မြန္လူမ်ဳိးသုေတသနပညာရွင္ ပုညမြန္၏ စာတမ္းတြင္ ၁၈၅၆ ခုႏွစ္တြင္ ေကာက္ယူေသာ သန္းေကာင္စာရင္းအရ ဟသၤာတခရုိင္တြင္ ေနထိုင္ေသာ မြန္လူမ်ဳိးမ်ားမွာ လူဦးေရ၏ ထက္ဝက္ ရွိေၾကာင္း၊ ေနာက္ထပ္ ၅၅ ႏွစ္အၾကာ ၁၉၁၁ ခုႏွစ္ သန္းေကာင္စာရင္းတြင္ မြန္လူမ်ဳိးဟုေဖၚျပသူမွာ လူဦးေရ ၅၃၂,၀၀၀ ေက်ာ္အနက္ ၁,၂၀၀ ေက်ာ္ သာရွိေၾကာင္းေဖၚျပသည္။ ထို႔ျပင္လူဦးေရ ၁,၂၀၀ တြင္ မြန္စကားေျပာဆိုသူ ၄၀၀ ခန္႔သာ ရွိသည္။
မြန္ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ား၊ ႏုိင္ပန္းလွကဲ့သို႔ေသာ မြန္ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ မြန္ျပည္သစ္ ပါတီတို႔သည္ မြန္ဘာသာစကားထိန္းသိမ္းရန္အတြက္ တက္တက္ႂကြႂကြေဆာင္ရြက္လ်က္ရွိၾကသည္။ မြန္ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းးေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားႏွင့္ မြန္ျပည္သစ္ပါတီမွတည္ေထာင္ေသာ ေက်ာင္းမ်ားသည္ မြန္ဘာသာ စကားသင္ၾကားေပးရာဌာနမ်ားျဖစ္သည္။ မြန္ျပည္သစ္ပါတီေက်ာင္းမ်ားတြင္ ေက်ာင္းသားဦးေရ ၁၀,၀၀၀ ေက်ာ္ တက္ေရာက္သင္ၾကားလ်က္ရွိသည္။
ရခိုင္ဘာသာစကား
ရခိုင္ဘာသာစကားႏွင့္ ဗမာဘာသာစကားတို႔သည္ ေဝါဟာရအနည္းငယ္မွလြဲ၍ တူညီမႈမ်ားစြာရွိသည္။ ဗမာစကားတတ္ကၽြမ္းသူသည္ ရခိုင္ဘာသာစကားကို ၈၀% ခန္႔ နားလည္သည္။ ရခိုင္ဘာသာစကားကို ရခိုင္ဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားတြင္ အဓိက သင္ၾကားသည္။ ျပည္ပေရာက္ ရခိုင္ႏုိင္ငံေရး အဖြဲ႕မ်ားက ရခိုင္စာႏွင့္ စကားကို ဆက္သြယ္ေရး ဘာသာစကားအျဖစ္ အသုံးျပဳသည္။
ရွမ္းဘာသာစကား
ရွမ္းဗုဒၶဘာသာဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားသည္ ရွမ္းဘာသာစကားသင္ၾကားရာ အဓိကဌာနမ်ား ျဖစ္သည္။ ရွမ္းလူမ်ဳိးေက်ာင္းဆရာမ်ားႏွင့္ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ ေႏြရာသီ ေက်ာင္းပိတ္ရက္မ်ားတြင္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားေနထိုင္ရာေဒသမ်ားသို႔ သြားေရာက္ၿပီး ရွမ္းစာသင္ေပး ၾကသည္။ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ရွိ ရွမ္းႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႔မ်ားဦးစီးဖြင့္လွစ္ေသာ ေက်ာင္းမ်ားတြင္ ရွမ္းဘာသာ စကားကို ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ အသုံးျပဳသည္။
အခ်ဳိ႕ရွမ္းမ်ဳိးခ်စ္မ်ားက သူတုိ႔၏ေက်ာင္းမ်ား တြင္ ဗမာစာကိုသင္ၾကားရန္ ျငင္းဆိုၾကသည္။ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ား ေနထိုင္ရာေဒသတြင္ ရွမ္းဘာသာ၊ ထိုင္းဘာသာႏွင့္ အဂၤလိပ္ဘာသာတို႔သာ ပိုမိုလိုအပ္ၿပီး ဗမာစာမွာအသုံးျပဳရန္ နည္းသျဖင့္ သင္ၾကားျခင္းမရွိေၾကာင္း အခ်ဳိ႕က အဆိုျပဳသည္။ အခ်ဳိ႕မွာ ႏုိင္ငံေရးရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ဗမာစာကို ျငင္းပယ္ျခင္းျဖစ္ႏုိင္သည္။
လားဟူ၊ ပအို႔၊ ပေလာင္ႏွင့္ ဝ ဘာသာစကားမ်ား
လားဟူ၊ ပအို႔၊ ပေလာင္၊ ဝႏွင့္ အျခားတို္င္းရင္းသားငယ္မ်ား၏ ဘာသာစကားမ်ား ထိန္းသိမ္းရန္ကိစၥမွာ ပိုမိုခက္ခဲေၾကာင္းေတြ႔ရွိရသည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ ဝေဒသတြင္ 'ဝတပ္မေတာ္ (UWSA)' မွ ဝဘာသာစကားထိန္းသိမ္းရန္ တာဝန္ယူၿပီး ဝေဒသတြင္ ဖြင့္လွစ္သည့္ ေက်ာင္းမ်ား တြင္ ဆရာမ်ား ေစလႊတ္၍ ဝစာကို မူလတန္းအဆင့္တြင္ သင္ၾကားေစသည္။ သို႔ရာတြင္ ဝေဒသ၌ လႊမ္းမိုးေသာ ဘာသာစကားမွာ တ႐ုတ္ဘာသာစကားျဖစ္ၿပီး ဝစာတတ္သူဦးေရမွာ အနည္းငယ္မွ်သာ ရွိသည္။ ထို႔ျပင္ ဝတပ္မေတာ္အတြင္း ဆက္သြယ္ေရးအတြက္ အသုံးျပဳေသာ ဘာသာစကားမွာလည္း တ႐ုတ္ဘာသာ စကားပင္ျဖစ္သည္။
၄။ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ား သင္ၾကားျခင္းအေပၚတင္ျပခ်က္
အထက္ေဖၚျပပါစာမ်က္ႏွာမ်ားတြင္ တိုင္းရင္သားလူမ်ဳိးဆယ့္ႏွစ္မ်ဳိး၏ လူမ်ဳိးဆိုင္ရာ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား ႏွင့္ ဘာသာစကားသင္ၾကားမႈအေၾကာင္းကိုေဖၚျပခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။ ေအာက္ပါ စာပုိဒ္မ်ားတြင္ 'ျမန္မာ ႏိုင္ငံ၌ ဘာသာစကားသင္ၾကားေရးဆိုင္ရာမူဝါဒ' ႏွင့္ပတ္သက္၍ ေဆြးေႏြးတင္ျပပါမည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ သည္ မတူကြဲျပားေသာ ဘာသာစကားမ်ား တည္ရွိရာႏိုင္ငံျဖစ္၍ ဘာသာစကားမ်ားစြာပါဝင္ေသာ ပညာေရး (Multilingual education) ကို စဥ္းစားသင့္ေၾကာင္း ဤစာတမ္းမွ အဆိုျပဳပါသည္။
ဘာသာ စကားမ်ားစြာ ပါဝင္ေသာ ပညာေရးသည္ အနည္းဆုံး ဘာသာစကားသုံးခုသင္ၾကားရန္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ UNESCO ၏ အဆိုျပဳခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါ ဘာသာစကားသုံးခုမွာ (၁) မိခင္ဘာသာစကား (၂) ေဒသဆိုင္ရာ (သို႔မဟုတ္) ႏိုင္ငံလုံးဆိုင္ရာ ဘာသာစကား (၃) ႏိုင္ငံတကာသုံးဘာသာစကားတုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ UNESCO ၏ ၂၀၀၃ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ျပန္ေသာ စာတမ္းအရ ကမာၻေပၚတြင္ ေျပာဆိုေနေသာ ဘာသာစကားေပါင္း ၆၀၀၀ မွ ၇၀၀၀ အထိရွိၿပီး၊ ထိုဘာသာစကားမ်ားထဲမွ တစ္ဝက္သည္ ေပ်ာက္ကြယ္ေတာ့မည့္ အႏၲရာယ္ႏွင့္ ႀကံဳေနရေၾကာင္း ေဖၚျပထားသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဘာသာစကားအမ်ားအျပား တည္ရွိျခင္းသည္ ႏိုင္ငံ၏ႂကြယ္ဝခ်မ္းသာျခင္း ျဖစ္သည္ဟု ဤစာတမ္းမွခံယူပါသည္။ အကယ္၍ ဘာသာစကားတခုကြယ္ေပ်ာက္သြားလွ်င္ ထိုဘာသာ စကားကို ေျပာဆိုခဲ့ေသာ လူမ်ဳိး၏ မူလအစကို ရွာေဖြရန္ အခြင့္အေရးမ်ားဆုံးရႈံး သြားပါလိမ့္မည္။ ေရွးဦးသမိုင္း အေထာက္အထားမ်ားႏွင့္ ထိုဘာသာစကားကို အသုံးျပဳ၍ သူတို႔၏ မူလအစကို သားစဥ္ေျမးဆက္ ေျပာဆိုခဲ့ၾကေသာ ဒ႑ရီမ်ားလည္း ဆုံး႐ႈံးသြားပါလိမ့္မည္။ ဘာသာ စကားတစ္ခုသည္ ဆက္သြယ္ေရး ႏွင့္ ဗဟုသုတရွာမွီးရာ ကိရိယာတစ္ခုထက္မကဘဲ၊ ယဥ္ေက်းမႈမ်ားထိန္းသိမ္းရန္ႏွင့္ ထိုလူမ်ဳိး ျဖစ္ေၾကာင္းဂုဏ္ယူႏုိင္ရန္၊ တစ္ဦးခ်င္းအတြက္ေရာ လူမ်ဳိးတစ္ခုအတြက္ပါ အေျခခံက်ေသာအရာ ျဖစ္ပါသည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ လြတ္လပ္ေရးရသည့္အခ်ိန္တြင္ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ား အမ်ားအျပားရွိသည့္ အနက္ ဗမာဘာသာစကားကို တရားဝင္႐ုံးသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။ အခ်ဳိ႕ႏုိင္ငံမ်ား တြင္မူ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကို တစ္ခုထက္ပို၍ ႐ုံးသံုးဘာသာ စကားအျဖစ္ သတ္မွတ္ ၾကသည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ အိႏၵိယႏိုင္င္ငံသည္ တရားဝင္႐ုံးသုံးဘာသာ ၁၉ ခုရွိၿပီး၊ ေတာင္အာဖရိကတြင္ ၁၁ ခုရွိသည္။ ဘာသာစကားတစ္ခုသည္ တရားဝင္႐ံုးသုံးဘာသာျဖစ္ၿပီ ဆိုလွ်င္ ႏုိင္ငံတစ္ခု၏ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရး၊ ပညာေရးႏွင့္ အျခားက႑အသီးသီးတြင္ ေနရာရရွိလာေတာ့သည္။
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးစဥ္က ဗမာဘာသာစကားကို တရားဝင္႐ုံးသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ ထားရွိခဲ့ေသာ္လည္း အျခားတိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားကို ေက်ာင္းတြင္သင္ၾကားေပးၿပီး ပညာေရး က႑တြင္ အသုံးျပဳခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ထိုအခြင့္အေရးမွာ ၁၉၆၂ အထိသာရရွိခဲ့သည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီးေနဝင္း၏ စစ္တပ္မွႏိုင္ငံေတာ္အာဏာကို သိမ္းယူၿပီးေနာက္၊ တိုင္းရင္းသား ဘာသာစကားမ်ားကို ေက်ာင္း၌သင္ၾကားခြင့္ကို တားျမစ္ခဲ့သည္။ ထိုတားျမစ္မႈသည္ ယေန႔ထက္တိုင္ပင္ ျဖစ္သည္။
တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ား၏ ဘာသာစကားရပ္တည္မႈကို ေထာက္ထား၍ ျမန္မာႏိုင္ငံ ၏ ပညာေရး မူဝါဒကို ျပန္လည္စဥ္းစားရန္ လိုအပ္လာပါသည္။ ဤေနရာ၌ လူနည္းစုဟူသည့္ အသုံးအႏႈန္းမွာ ဘာသာစကားတစ္ခုကို ေျပာဆိုသည့္ လူဦးေရအနည္းအမ်ားကို ႏွဳိင္းယွဥ္ခ်က္အရ ေဖၚျပျခင္းျဖစ္ပါ သည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ကခ်င္ဘာသာစကားသည္ လူနည္းစု ဘာသာစကားျဖစ္ၿပီး၊ ကခ်င္ျပည္တြင္ ဗမာစကားသည္ ႏႈိင္းယဥ္ခ်က္အရ လူနည္းစုဘာသာစကား ျဖစ္သည္။ ဤမွတ္တမ္းမွ လူနည္းစု တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကို ေက်ာင္းတြင္သင္ၾကားရန္ အဆိုျပဳေသာ္လည္း၊ ဤတာဝန္သည္ ပညာေရးလုပ္သားမ်ားအတြက္ ေသးငယ္ေသာ တာဝန္မဟုတ္ေၾကာင္း နားလည္ပါ သည္။
ဥပမာအေနျဖင့္ ခ်င္းဘာသာစကားသည္ မ်ဳိးကြဲ ၂၀ ေက်ာ္ရွိရာ၊ မည္သည့္မ်ဳိးကြဲ ဘာသာစကားကို ေက်ာင္းသုံးအျဖစ္ေရြးခ်ယ္မည္ဆိုသည့္ ကိစၥမွာ အလြယ္တကူမျဖစ္ႏိုင္ပါ။ ေရြးခ်ယ္မႈတိုင္းအတြက္ တရားမွ်တမႈရွိရန္ႏွင့္ လုံေလာက္ေသာ က်ဳိးေၾကာင္းဆင္ျခင္မႈရွိရန္ လိုအပ္သည္။ ဘာသာစကား တစ္ခုကို ေက်ာင္းသုံးအျဖစ္ေရြးခ်ယ္ၿပီးပါက အျခားဘာသာ စကားမ်ားကို ထိန္းသိမ္းရန္အတြက္လည္း ေဆာင္ရြက္ရပါသည္။
ကခ်င္လူမ်ဳိးတို႔သည္ ဂ်င္းေဖါဘာသာစကားကို အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ပညာေရးအတြက္ ေရြးခ်ယ္ထားၿပီး ျဖစ္သည္။ ဂ်င္းေဖါဘာသာစကားသည္ ကခ်င္လူမ်ဳိးႏြယ္စုမ်ားအတြင္း အမ်ားသုံးဘာသာစကားမ်ား ျဖစ္သည္။ အျခားဘာသာစကားမ်ားျဖစ္ေသာ လခ်ိတ္၊ လေဝၚ၊ လီစူး၊ ရဝမ္ ႏွင့္ ဇုိင္ဝါးတို႔မွာလည္း ဘာသာေရးႏွင့္ လူမႈေရးနယ္တြင္ အသုံးျပဳေနဆဲျဖစ္သည္။
ကရင္ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲႏွစ္ခုျဖစ္ေသာ စေကာႏွင့္ပိုးဘာသာစကားမ်ားသည္ ဘာသာေရး၊ ႏုိင္ငံေရးတုိ႔ ႏွင့္လည္း ယွက္ႏြယ္လွ်က္ရွိသည္။ စေကာအမ်ားစုမွာ ခရစ္ယာန္ဘာသာ ဝင္မ်ားျဖစ္ၿပီး ပိုးအမ်ားစုမွာ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ဘာသာေရးအုပ္စုႏွစ္ခုအတြင္း ႏုိင္ငံေရးပဋိပကၡလည္း ရွိေနသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ကရင္အမ်ဳိးသားအစည္းအ႐ုံး (KUN) သည္ ခရစ္ယာန္စေကာကရင္မ်ား ႀကီးစိုးသည္ဟု ယူဆလ်က္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ ကရင္မ်ားခြဲထြက္ကာ ဒီမိုကရက္တစ္ ဗုဒၶဘာသာကရင္တပ္မေတာ္ (DKBA) ကို တည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ ကရင္လူမ်ဳိးမ်ားအတြက္ ဘာသာစကားတစ္ခုကို ေက်ာင္းသုံးအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္ရမည့္ ကိစၥမွာလည္း လြယ္ကူမည့္ကိစၥမျဖစ္ႏုိင္ပါ။
ကရင္နီလူမ်ဳိးမ်ားတြင္လည္း ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ားစြာရွိၿပီး၊ စာအေရးအသားမွာလည္း မူကြဲသုံးမ်ဳိးရွိ ေနသျဖင့္ ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားတစ္ခုႏွင့္ စာအေရးအသားတစ္မ်ဳိးကို အမ်ားသေဘာက် ေရြးခ်ယ္ရန္လိုအပ္ပါသည္။ ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲအားလုံးကို ထိန္းသိမ္းရန္အတြက္လည္း ေဆာင္ရြက္ရ ပါမည္။ ကရင္နီလူမ်ဳိးမ်ား၏ သမိုင္းတြင္ စိတ္ဝင္စားဖြယ္ရာမ်ားစြာ ရွိၿပီး၊ ထိုသမိုင္း အခ်က္အလက္မ်ား ကို ဘာသာစကားမွတဆင့္ ရွာေဖြႏုိင္ရန္အတြက္ ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲအားလုံး ရွင္သန္ေနရန္ လိုအပ္ပါသည္။
ဥပမာအေနျဖင့္ ကယားလူမ်ဳိးႏြယ္စုတို႔သည္ ယေန႔တြင္ ခရစ္ယာန္ အမ်ားစုျဖစ္ေသာ္ လည္း တခ်ိန္က ဟိႏၵဴဘာသာႏွင့္ အဆက္အစပ္ ရွိေကာင္းရွိေနႏုိင္သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ကရင္နီ/ကယားတို႔၏ ဒ႑ာရီတြင္ပါဝင္ေသာ ကိႏၷရီႏွင့္ ကိႏၷရာတို႔ကို ဟိႏၵဴယဥ္ေက်းမႈတြင္လည္း ေတြ႕ရွိရေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
မြန္ထီးနန္းသည္ ဗမာဘုရင္တို႔၏ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္မႈကို ခံရၿပီးကတည္းက မြန္ဘာသာစကားသည္ တျဖည္းျဖည္းေမွးမွိန္လာေနသျဖင့္ မြန္ဘာသာစကားကို ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ရန္ ကိစၥသည္ မြန္လူမ်ဳိး မ်ားအတြက္ အေရးႀကီးေသာ တာဝန္တစ္ရပ္ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ တခ်ိန္က မြန္ယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကားခဲ့ၿပီး ဗမာလူမ်ဳိးမ်ားကိုယ္တိုင္ ဗမာစာေပ အေရးအသားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကို မြန္တို႔ထံမွ သင္ယူခဲ့ၾကရသည္။ ေရွးဗမာမ်ားသည္လည္း မြန္စကားေျပာ၍ မွတ္တမ္းမ်ားေရးထိုးရာတြင္လည္း မြန္စာျဖင့္ပင္ ေရးၾကသည္။
ဥပမာအားျဖင့္ က်န္စစ္သားမင္း (၁၀၈၄-၁၁၁၃) သည္ သူ၏ ဆရာ ရွင္အရဟံႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း၊ ပုဂံႏုိင္ငံေတာ္၏ ႂကြယ္ဝခ်မ္းသာမႈအေၾကာင္း၊ သူ၏ေအာင္ျမင္ခဲ့ေသာ တိုက္ပြဲမ်ားအေၾကာင္းႏွင့္တကြ သူ၏မိဖုရားမ်ားအေၾကာင္းကို ေက်ာက္စာေရး ထိုးရာတြင္ မြန္ဘာသာျဖင့္ေရးထိုးခဲ့သည္။ မြန္သုေတသနပညာရွင္ႏုိင္ပန္းလွက က်န္စစ္သား ေရးထိုးထားေသာ ေက်ာက္စာမ်ား တစ္ဒါဇင္မွ်မက ေတြ႕ရွိခဲ့ေၾကာင္း သူ၏စာတမ္းတြင္ ေရးသားထားခဲ့သည္။ ႏုိင္ပန္းလွ၏ အဆိုအရ ဗမာစာျဖင့္ ပထမဦးဆုံးေက်ာက္စာေရးထိုးသူမွာ က်န္စစ္သား၏ သားေတာ္ ရာဇကုမာရ မင္းသားျဖစ္ေၾကာင္း သိရသည္။ ရာဇကုမာရေရးထိုးေသာ ဗမာစာကို ျမေစတီ ေက်ာက္စာ (ေအဒီ ၁၁၁၃) တြင္ ပါဠိ၊ ပ်ဳ၊ မြန္စာတို႔ႏွင့္အတူေတြ႕ရွိရသည္။
ရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈသည္ အခိုင္အမာထြန္းကားခဲ့သည္။ ဗမာမ်ားသည္လည္း ရခိုင္တို႔ထံမွ သင္ယူခဲ့ၾက သည္။ ဗမာစကားပုံတြင္ 'သဒၵါမႏိုင္ ရခုိင္ကိုေမး' ဟုအဆိုရွိသည္။ ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ားက ဗမာလူမ်ဳိးမ်ားထက္ စာေပအေရးအသားႏွင့္ သဒၵါပိုမိုကၽြမ္းက်င္ၾကသည္ဟု ယူဆႏုိင္သည္။ ဗမာစာႏွင့္ ဗမာစကားသည္ ရခိုင္စာရခိုင္စကားႏွင့္ ေဝါဟာရအနည္းငယ္ကြဲျပား သည္မွအပ တူညီမႈရွိသည္။ ရခိုင္လူမ်ဳိးအေၾကာင္း ေျပာလွ်င္ '႐ုိဟင္ဂ်ာ' ကိစၥမွာခ်န္ထား၍ မရေသာကိစၥျဖစ္သည္။ ႐ုိဟင္ဂ်ာတို႔က သူတို႔သည္ သမိုင္းအရ ရခိုင္သားျဖစ္သည္ဟုဆိုၾကသည္။ မူဆလင္ဘုရင္မ်ားက ရခိုင္ျပည္ကို ၁၄၃၀ မွ ၁၅၃၁ အထိႏွစ္ေပါင္း တစ္ရာအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္ဟု အေၾကာင္းျပသည္။
ဤအေၾကာင္းျပခ်က္ကို ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ားက လက္မခံၾကပါ။ ရခိုင္ျပည္သည္ ဗုဒၶဘာသာရခို္င္လူမ်ဳိးတို႔၏ မူရင္းေဒသသာ ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာဆိုၾကသည္။ ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ားအတြက္ လူမ်ဳိးဆိုင္ရာေဖၚျပခ်က္သည္ ကိုးကြယ္ယုံၾကည္မႈႏွင့္ ဘာသာစကားကို အထူးအေလးေပးေဖၚျပသည္။ ႐ုိဟင္ဂ်ာတို႔သည္ မူဆလင္ဘာသာ သက္ဝင္ယုံၾကည္သူမ်ားျဖစ္ၾကၿပီး၊ ေျပာဆိုေသာ ဘာသာစကားမွာ အိမ္နီးခ်င္း ဘဂၤလားေဒ့ခ်္ႏုိင္ငံေတာင္ပိုင္း စစ္တေကာင္းေဒသတြင္ ေျပာဆိုေသာ ဘာသာစကားႏွင့္ ဆင္တူသည္။
တိုင္အႏြယ္ဝင္ရွမ္းလူမ်ဳိးတို႔သည္ ျမန္မာႏုိင္၏ေရွးဦးသမိုင္းကာလကတည္းက အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကၿပီး ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားသည္ တိဗက္တို႔ဘားမင္းအႏြယ္ဝင္ ဗမာလူမ်ဳိးတို႔ႏွင့္ ဘာသာစကား ႏွင့္ယဥ္ေက်းမႈကြဲျပားျခားနားမႈရွိသည္။ ရွမ္းဘာသာစကားသည္ ျမန္မာအစိုးရဖြင့္လွစ္သည့္ ေက်ာင္းမ်ား တြင္ သင္ၾကားခြင့္မရေသာ္လည္း ရွမ္းဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ား၊ ရွမ္းပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး သမားမ်ား၏ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေၾကာင့္ တိမ္ေကာပေပ်ာက္ျခင္းမရွိဘဲ တိုးတက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ ႏုိင္ၾကသည္။ ရွမ္းဘာသာစကားသည္ ရွမ္းလူမ်ဳိးမ်ားေနထိုင္ရာေဒသရွိေက်ာင္းမ်ားတြင္ ေက်ာင္းသုံး ဘာသာစကားျဖစ္သင့္ပါသည္။ ရွမ္းျပည္တြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ တုိင္အႏြယ္ဝင္မဟုတ္ေသာ လူမ်ဳိးစုငယ္ မ်ားျဖစ္ၾကသည့္ အာခါ လားဟူ၊ ပအို႔၊ ပေလာင္၊ ဝႏွင့္ အျခားဘာသာစကားမ်ားကိုလည္း ထိန္းသိမ္း ကာကြယ္ၾကရပါမည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံသို႔ ေရွးယခင္ကတည္းက အေျခခ်ေနထိုင္ၾကသူမ်ားအျပင္၊ အိမ္နီးခ်င္းႏုိင္ငံမ်ားမွ ေရာက္ရွိလာၾကေသာ တရုတ္လူမ်ဳိးႏွင့္ အိႏၵိယႏုိင္ငံသားမ်ားမွာလည္း ေနထိုင္လ်က္ရွိၾကသည္။ တရုတ္ လူမ်ဳိး ၃%ႏွင့္ အိႏၵိယႏုိင္ငံသား ၂%ခန္႔ရွိသည္ဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္။ ထိုလူမ်ဳိးမ်ားသည္ တရုတ္ ဘုံေက်ာင္း၊ ဟိႏၵဴဘုရားေက်ာင္းႏွင့္ မူဆလင္ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းမ်ားတြင္ သက္ဆိုင္ရာဘာသာ စကားမ်ားကို သင္ယူၾကသည္။ တရုတ္ႏွင့္ ဟင္ဒီဘာသာစကားတို႔သည္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံ၌ လည္းေကာင္း၊ အိႏၵိယႏုိင္ငံ၌လည္းေကာင္း၊ တကမာၻလုံးတြင္လည္းေကာင္း လူအမ်ားစုဘာသာစကားမ်ားျဖစ္ေသာ္ လည္း၊ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌မူ လူနည္းစုဘာသာစကားမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ အျခားလူနည္းစုတိုင္းရင္းသား လူမ်ဳိးမ်ား၏ ဘာသာစကားကို သင္ၾကားရန္ စဥ္းစားသကဲ့သို႔ တ႐ုတ္ႏွင့္ အိႏၵိယလူမ်ဳိးတို႔၏ ဘာသာစကားသင္ၾကားေရးအတြက္လည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားရပါမည္။
လူနည္းစုဘာသားစကားမ်ားကို ဦးစားေပးေနၾကလွ်င္ အျခားအေရးႀကီးသည့္ သခ်ာၤ၊ သိပၸံအစရွိသည့္ ဘာသာရပ္မ်ားတြင္ အားနည္းသြားႏိုင္သည္ဟု အေၾကာင္းျပလ်က္ လူနည္းစုမ်ား၏ ဘာသာစကားကို ေက်ာင္းတြင္သင္ၾကားရန္ တင္ျပမႈအေပၚျငင္းဆိုမည့္သူမ်ားလည္း ရွိႏိုင္ပါသည္။ ထိုမွ်မက ကမာၻလုံး ဆိုင္ရာပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ (globalization) ႏွင့္သတင္းနည္းပညာ ထြန္းကားလာမႈတို႔ေၾကာင့္ လူမ်ဳိးငယ္မ်ား၏ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ဘာသာစကားတို႔၏ ရပ္တည္မႈကိုလည္း ရုိက္ခတ္လ်က္ရွိသည္။ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔လက္ခံလာၾကသည့္ အေနာက္တိုင္းယဥ္ေက်းမႈမ်ား ေရာက္ရွိလာသျဖင့္ အာရွ ေဒသအေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ ရုိးရာအစဥ္အလာယဥ္ေက်းမႈမ်ားလည္း တျဖည္းျဖည္း ကြက္ေပ်ာက္လ်က္ ရွိသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံမူလတန္းႏွင့္ အလယ္တန္းေက်ာင္းမ်ားတြင္ အဂၤလိပ္ဘာသာသည္ မသင္မေနရ ဘာသာတစ္ရပ္ျဖစ္ၿပီး၊ တကၠသုိလ္ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ တကၠသိုလ္သုံးဘာသာစကား ျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္စာသင္ယူတတ္ေျမာက္ျခင္းသည္ စီးပြားေရးအခြင့္အလမ္းပြင့္လင္းမႈ၊ ႏိုင္ငံတကာႏွင့္ ဆက္သြယ္ရာတြင္ အကူအညီရရွိမႈ၊ ျပည္ပတြင္ အလုပ္လုပ္ကိုင္ရန္ႏွင့္ ပညာဆည္းပူးရန္ အလားအလာေကာင္းမ်ား ေကာင္းမြန္မႈတို႔ကို ဦးတည္ပါသည္။ သို႔ရာတြင္ စိုးရိမ္စရာတခုမွာ လူငယ္မ်ားသည္ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္သက္ဆိုင္သည့္ ႐ုိးရာဘာသာစကားမ်ားထက္ လက္ေတြ႔အသုံးက် သည့္ အဂၤလိပ္စာကို ဦးစားေပးလာျခင္းျဖင့္ လူနည္းစုတိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ား ျမွင့္တင္ရာတြင္ အားနည္းသြားႏိုင္ပါသည္။
တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကို ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ အသုံးျပဳရာတြင္ ရင္ဆိုင္ႀကံဳေတြ႔ ႏုိင္သည့္ အခ်က္မ်ားကိုလည္း ယူနက္စကိုက ေအာက္ပါအတုိင္းေထာက္ျပထားပါသည္။
• တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားသည္ စာအေရးအသားမရွိေသးေသာ ဘာသာစကားျဖစ္ေနျခင္း
• တခါတရံတြင္ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားသည္ အမ်ားလက္ခံသည့္ တရားဝင္ဘာသာ စကားမဟုတ္ျခင္း
• ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားအျဖစ္ အသုံးျပဳႏုိင္ရန္ လိုအပ္သည့္ ေဝါဟာရမ်ားဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ရန္ လိုအပ္ျခင္း
• တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားသင္ၾကားရာတြင္ လိုအပ္ေသာ စာအုပ္စာတမ္းမ်ားႏွင့္ အျခား ပစၥည္းမ်ား မျပည့္စုံျခင္း
• တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ား အမ်ားအျပားရွိေနသျဖင့္၊ ဘာသာစကားအသီးသီးကို ေက်ာင္းသုံးဘာသာအျဖစ္ အသုံးျပဳရန္ အခက္အခဲမ်ားရွိေနျခင္း
• သင္ၾကားေပးမည့္ ဆရာအလုံအေလာက္မရွိျခင္း
• မိခင္ဘာသာစကားသင္ၾကားမႈကို ေက်ာင္းသား၊ မိဘႏွင့္ ဆရာမ်ားကိုယ္တိုင္က မလိုလား ျခင္းစသည့္တို႔ ျဖစ္ပါသည္။
၂၀၀၈ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံအစိုးရက အတည္ျပဳခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ၊ ႏိုင္ငံေတာ္ အေျခခံဥပေဒ၊ ႏိုင္ငံေတာ္အေျခခံမႈမ်ား ပုဒ္မ ၂၂ (က) တြင္ 'ႏိုင္ငံေတာ္သည္ တိုင္းရင္းသားမ်ား၏ စကား၊ စာေပ၊ အႏုပညာ၊ ယဥ္ေက်းမႈတို႔ကို ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေစရန္ ကူညီေဆာင္ရြက္မည္' ဟု ေဖၚျပထားသည္။ ဤအပိုဒ္သည္ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေစရန္ အားေပးထား သည္။ သို႔ရာတြင္ အေထြေထြျပ႒န္းခ်က္ပုဒ္မ ၄၅၀ တြင္ 'ျမန္မာစာသည္ ႐ုံးသုံးစာျဖစ္သည္' ဟု ထပ္မံေဖၚျပသည္။ ဤပုဒ္မအရ အေျခခံဥပေဒသည္ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကို သက္ဆိုင္ရာျပည္နယ္မ်ား၌ပင္လွ်င္ ႐ုံးသုံးစာအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳထားျခင္းမရွိေပ။ ဘာသာစကား တစ္ခုသည္ တရားဝင္ရုံးသုံးစာအျဖစ္ အသိအမွတ္ ျပဳထားျခင္းမရွိလွ်င္ ထိုဘာသာစကားကို သုံးစြဲရန္ အခြင့္အလမ္းနည္းပါးသြားၿပီး၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ရန္ မဆိုထားႏွင့္ ေရရွည္ရပ္တည္ရန္ပင္ ခက္ခဲေပလိမ့္မည္။ လူမ်ဳိးစုတိ္ုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကို ထိန္းသိမ္းရန္ အတြက္ ျဖစ္ႏိုင္သည့္ နည္းလမ္းမွန္သမွ်ကို ရွာေဖြရပါမည္။
ႀကံဳေတြ႔ရမည့္ အခက္အခဲမ်ားကို ရင္ဆိုင္လ်က္ တိုင္းရင္းသားဘာသာစကားမ်ားကို ေက်ာင္းမ်ားတြင္ သင္ၾကားသင့္ေၾကာင္း ဤစာတမ္းမွ အေလးအနက္အႀကံျပဳအပ္ပါသည္။ ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ မိခင္ဘာသာစကားျဖင့္ သင္ၾကားခြင့္ရလွ်င္ ထိုဘာသာစကားကိုေကာင္းစြာ တတ္ကၽြမ္းျခင္း၊ ဒုတိယဘာသာစကားတစ္ခုကို သင္ယူရန္လြယ္ကူျခင္းႏွင့္ အျခားဘာသာရပ္မ်ားတြင္လည္း ေကာင္းေကာင္းနားလည္ျခင္းစသည့္ အက်ဳိးေက်းဇူးမ်ားရွိေၾကာင္း သုေတသနေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားက ေဖၚျပၾကပါသည္။
ထို႔ျပင္ မိခင္ဘာသာစကားကို 'ဘာသာႏွစ္မ်ဳိးအသုံးျပဳေသာ သင္ၾကားျခင္း (bilingual approaches)' အတြက္ အစပ်ဳိးရန္ႏွင့္ အေထာက္အကူျပဳရန္ အသုံးျပဳလွ်င္ ေက်ာင္းသားမ်ားသည္ အေကာင္းဆုံးျဖစ္ေအာင္ သင္ယူၾကေၾကာင္း အဆိုပါသုေတသနမ်ားက ေထာက္ျပၾကပါသည္။ သင္ယူမႈဆိုင္ရာစိတ္ပညာရွင္ (Ellen Bialystock) ၏ သုေတသနကလည္း ေက်ာင္းမ်ားတြင္ ဘာသာစကားတစ္မ်ဳိးထက္မက သင္ယူျခင္းကိုေထာက္ခံထားပါသည္။
သုေတသနေတြ႔ရွိခ်က္အရ ဘာသာစကားႏွစ္မ်ဳိးျဖင့္ သင္ယူေသာေက်ာင္းသားမ်ား၏ ဦးေႏွာက္ အလုပ္လုပ္ပုံသည္ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ားစြာအနက္ အေရးမႀကီးသည့္ သတင္းအခ်က္ အလက္မ်ားကိုပစ္ပယ္၍ အေရးႀကီးေသာအခ်က္အလက္မ်ားကို အာရုံစိုက္ရာတြင္ ပိုမိုေကာင္းမြန္ ေၾကာင္း အဆိုျပဳထားပါသည္။ ထို႔ျပင္ ဘာသာစကားႏွစ္မ်ဳိး အသုံးျပဳသူသည္ ေမ့တတ္သည့္ ေရာဂါ (Alzheimer's disease) ျဖစ္ရန္ အခြင့္အလမ္းနည္းသည္ ဟုလည္း ဆိုပါသည္။
၅။ နိဂုံးခ်ဳပ္တင္ျပခ်က္
ဘာသာစကားဆိုင္ရာအခြင့္အေရးသည္ ေမြးရာပါအခြင့္အေရးျဖစ္ၿပီး ကေလးတိုင္းသည္ မိမိတို႔၏ မိခင္ဘာသာစကားျဖင့္ ပညာသင္ၾကားခြင့္ရွိသင့္သည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ လူမ်ဳိးႏြယ္စု၊ ဘာသာစကားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိေသာႏုိင္ငံျဖစ္သည့္အေလွ်ာက္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား၏ ဘာသာစကားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈကို ထိန္းသိမ္းရန္အတြက္ ဘာသာစကားအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ သင္ၾကား သည့္မူဝါဒ (multilingual language policy) ကို က်င့္သုံးသင့္ေၾကာင္း ဤစာတမ္းက အႀကံျပဳ ထားပါသည္။
မူလတန္းအဆင့္တြင္ ဘာသာစကားသုံးမ်ဳိးသင္ၾကားသင့္ပါသည္။ မိခင္ဘာသာ စကား၊ ရုံးသုံးဘာသာစကား (ဗမာစာ)ႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာသုံးဘာသာစကား (အဂၤလိပ္) တို႔ ျဖစ္ပါသည္။ ကေလးတစ္ေယာက္သည္ မိခင္ဘာသာစကားကို ပိုင္ႏုိင္ကၽြမ္းက်င္ပါက အျခားဘာသာ စကားမ်ားႏွင့္ ဘာသာရပ္မ်ားကို သင္ယူရန္ ပိုမိုလြယ္ကူပါလိမ့္မည္။ မိမိဘာသာစကားကိုလည္း ကၽြမ္းက်င္၊ အျခားဘာသာစကားႏွင့္ ဘာသာရပ္မ်ားကိုလည္း ကၽြမ္းက်င္လွ်င္ ထိုကေလးသည္ မိမိ၏ လူမ်ဳိးဂုဏ္ကို ေဖၚျပရန္ တြန္းအားျဖစ္ေစပါသည္။
အကယ္၍ ကေလးတစ္ေယာက္သည္ ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားႏွင့္သူ၏ မိခင္ ဘာသာစကားတို႔ တူညီေနပါက အျခားတိုင္းရင္သားဘာသာတစ္ခုကို ေရြးခ်ယ္သင္ယူႏုိင္ပါသည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ ဗမာကေလးတစ္ဦးသည္ ေက်ာင္းတြင္သင္ယူႏုိင္မည့္ အျခားတုိင္းရင္းသား ဘာသာစကားတစ္ခုကို သင္ယူသင့္ပါသည္။ ဗမာကေလးတစ္ေယာက္အဖို႔ အျခားတိုင္းရင္းသားဘာသာတစ္ခုကို သင္ယူျခင္းသည္ အလြန္ေကာင္းေသာစိတ္ကူးျဖစ္ပါသည္။
အျခားဘာသာစကား တစ္ခုကို သင္ယူျခင္း အားျဖင့္ ထိုလူမ်ဳိးတို႔၏ တန္ဖုိးထားမႈမ်ားႏွင့္ ကမာၻေလာကကို ရႈျမင္ပုံမ်ားကို သိရွိႏိုင္ပါသည္။ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး အျပန္အလွန္နားလည္ႏုိင္ၿပီး လူမ်ဳိးေရးမုန္းတီးမႈမ်ားကိုလည္း ေလ်ာ့ပါးေစႏုိင္ပါသည္။ ထို႔ျပင္ဗမာလူမ်ဳိးတို႔သည္ မြန္ဘာသာစကားကို သင္ယူသင့္ပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ေရွးဗမာမ်ားသည္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေက်ာက္စာေရးထိုးခဲ့ၾကသျဖင့္ မြန္စာ တတ္ကၽြမ္းျခင္းအားျဖင့္ မိမိလူမ်ဳိးတို႔၏ ဇာတိကို ျပန္လည္ေလ့လာႏုိင္ပါသည္။
လက္ေတြ႔တြင္ျဖစ္ႏုိင္မည့္ အေနအထားအရ အမ်ားဆုံးအသုံးျပဳေနသည့္ ဗမာ၊ ခ်င္း၊ ကခ်င္၊ ကရင္၊ ကရင္နီ၊ မြန္၊ ရခုိင္ႏွင့္ ရွမ္းဘာသာစကားရွစ္မ်ဳိးသာ ေက်ာင္းသင္ဘာသာစကား ျဖစ္ႏုိင္ပါလိမ့္မည္။ ဘာသာစကားတစ္ခုတြင္ ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ား (dialects) ရွိေနပါက မည္သည့္မ်ဳိးကြဲကို ေရြးခ်ယ္ရန္ကိစၥကို ေဒသဆိုင္ရာအလိုက္ ေရြးခ်ယ္မႈျပဳသင့္ပါသည္။ ဗဟိုမွ အဆုံးအျဖတ္မေပးသင့္ပါ။ တိုင္းရင္သားဘာသာစကားႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ားစြာရွိေနေသာ ေၾကာင့္ ဘာသာစကားအားလုံးကို ေက်ာင္းသုံးျဖစ္ရန္ လက္ေတြ႔တြင္ျဖစ္ႏုိင္မည္မဟုတ္ပါ။
သို႔ရာတြင္ ေဒသဆိုင္ရာ အာဏာပိုင္မ်ားသည္ မိမိတို႔ေဒသရွိ ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ဘာသာစကားမ်ဳိးကြဲမ်ားကို ထိမ္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ရန္ အကူအညီ ေပးသင့္ပါသည္။ ဥပမာအေနျဖင့္ ကခ်င္ျပည္ နယ္တြင္ အမ်ားသုံးျဖစ္သည့္ ဂ်င္းေဖါဘာသာစကားကို ေက်ာင္းသုံးအျဖစ္ ေရြးခ်ယ္ေကာင္း ေရြးခ်ယ္ပါလိမ့္မည္။ အျခားဘာသာစကားမ်ားျဖစ္သည့္ လခ်ိတ္၊ လေဝၚ၊ လီစူး၊ ရဝမ္ႏွင့္ ဇုိင္ဝါးတို႔သည္ ေက်ာင္းသုံးဘာသာစကားမ်ားမျဖစ္ႏုိင္ပါ။ သို႔ရာတြင္ ကခ်င္ျပည္နယ္အစိုးရက ထိုဘာသာစကားမ်ားကို ေက်ာင္းျပင္ပတြင္ သင္ယူႏုိင္ရန္အတြက္ အေထာက္အပံ့ေပးရပါမည္။ ဥပမာ စေန၊ တနဂၤေႏြႏွင့္ ေႏြရာသီေက်ာင္းပိတ္ရက္မ်ားတြင္ သင္ၾကားႏုိင္ ရန္ စီစဥ္ေပးသင့္ပါသည္။
တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုဘာသာစကားမ်ားအသုံးျပဳမႈသည္ တျဖည္းျဖည္းက်ဆင္းလာ ေနသည့္အတြက္ ထိုဘာသာစကားမ်ားေပ်ာက္ကြယ္မည့္ အႏၲရာယ္ႏွင့္ရင္ဆိုင္ေနရပါသည္။ ထိုဘာသာစကားမ်ားကို ထိန္းသိမ္းရန္ ကိစၥသည္ အေရးႀကီးလိုအပ္ခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ မူဝါဒခ်မွတ္ သူမ်ားအေနျဖင့္ အမ်ားသုံး တိုင္းရင္းသားဘာသာႀကီးမ်ားကို သက္ဆိုင္ရာေဒသတြင္ တရားဝင္ ရုံးသုံးဘာသာစကား သတ္မွတ္ သင့္ပါသည္။
ထိုသတ္မွတ္ခ်က္ကို အေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ခ်က္တြင္လည္း ထည့္သြင္းသင့္ပါသည္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေျခခံဥပေဒတြင္ပါရွိသည့္ ဘာသာစကားဆိုင္ရာေဖၚျပခ်က္မ်ားကိုလည္း နမူနာယူသင့္ပါသည္။ တရားဝင္ ႐ုံးသုံးဘာသာစကားအျဖစ္သတ္မွတ္ျခင္းအားျဖင့္ ဘာသာစကားတစ္ခုကို အသုံးျပဳမႈ ပိုမ်ားလာႏိုင္ၿပီး ဘာသာစကားကို ထိန္းသိမ္းျပန္႔ပြားရန္ ႀကီးမားသည့္ အေထာက္အကူ ျဖစ္ပါလိမ့္မည္။
ျမန္မာႏိုင္ငံလူမ်ဳိးစုေဒသအသီးသီးတြင္လည္း ဘာသာစကားဆိုင္ရာဌာနမ်ား (language institutes) ဖြင့္လွစ္၍ ဘာသာစကားထိန္းသိမ္းဖြံ႔ၿဖိဳးမႈကို စံနစ္တက်လုပ္ေဆာင္ၾကရန္လည္း ဤစာတမ္းမွ တိုက္တြန္းအပ္ပါသည္။
ဘာသာစကားႏွင့္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား၏ သမိုင္းယဥ္ေက်းမႈတို႔ကို သိပၸံနည္းက် သုေတသန ျပဳမႈမ်ားကိုလည္း တိုးခ်ဲ႕လုပ္ေဆာင္ရပါမည္။ ဗမာလူမ်ဳိးအပါအဝင္တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား၏ မူလအစႏွင့္ျမန္မာႏုိင္ငံအတြင္းသို႔ ဝင္ေရာက္လာသည့္ သမိုင္းဆိုင္ရာကိစၥမ်ားသည္ အျငင္းပြားေနၾက ဆဲျဖစ္၍ ပညာရွင္မ်ား၏ သုေတသနေလ့လာခ်က္မ်ားက သက္ေသအေထာက္အထားႏွင့္တကြ တင္ျပ ႏုိင္ပါလိမ့္မည္။
ထပ္မံအႀကံျပဳလိုသည္မွာ ကၽြန္ေတာ္တို႔၏ မ်ဳိးဆက္သစ္မ်ားအား မိမိ၏မိခင္ဘာသာစကားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈကို ခ်စ္ျမတ္ႏုိးစိတ္၊ တန္ဖိုးထားစိတ္ကို ျမွင့္တင္ေပးရပါမည္။ ထို႔ျပင္ တိုင္းရင္းသား လူမ်ဳိးတစ္ခုႏွင့္တစ္ခု ဘာသာစကား၊ ယဥ္ေက်းမႈ၊ ဓေလ့ထုံးစံ၊ တန္ဖုိးထားမႈႏွင့္ စိတ္ကူးစိတ္သန္း မ်ားကို အျပန္အလွန္သင္ယူမႈကို အေထာက္အကူျဖစ္ေစရန္အတြက္ စာသင္ခန္း အသီးသီးတြင္ တက္ႂကြစြာသင္ယူျခင္းႏွင့္ ေဝဖန္ပိုင္းျခားစဥ္းစားျခင္းတို႔ကိုလည္း ျမွင့္တင္ရပါမည္။
ေဒါက္တာသိန္းလြင္
ကိုးကားေသာစာတမ္းမ်ား
ကိုးကားစာတမ္းမ်ားကို မူရင္းအတိုုင္း အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ ေရးသားထားပါသည္။
References
Allott, Herbert and Okell (1989) "Burma" in "South-East Asia Languages and Literatures: a select guide", The South East Asia Library Group edited by Patricia Herbert and Anthony Milner
Aye Kyaw, Dr. (2002) "The Burma We Love" A Position Paper of the Arakanese Perspective Presented at the Oslo Burma Seminar on January 15-17, 2004
Bischoff, R. (1996-2011) "Buddhism in Myanmar: A Short History" International Meditation Center, UK, Splatts House
Brown, J. Marvin (1965) "From Ancient Thai to Modern Dialects and Other Writings on Historical Thai Linguistics" Bangkok: White Lotus Press, reprinted 1985
Curriculum Project (2010) "History of Burma: From a Multi-Ethnic Perspective" (Note: The Curriculum Project is based in Mae Sot, Thailand.)
Dreifus, C. (2011) "Bilingual Brains Better?" in the Bangkok Post, Features, June 8, 2011
Hpauje Kam Li (2011) "Perspective of Indigenious Jinghpaw (Kachin) and Their Life In the Context of Globalization" Source: http://www.jinghpawland.org/Article/
Irrawaddy (2004) "Pa-O: The Forgotten People" May, 2004 Volume 12, No. 5, The Irrawaddy News Magazine, Culture
Karen Buddhist Dhamma Dhutta Foundation (2010) "The Karen People: culture, faith and history" www.karen.org.au (22/7/2011)
Karenni History Research Team (2006) "Kayah (Karenni): Highlights in Karenni History to 1948" posted on the Network for Democracy and Development Website, http://www.nddfreeburma.org/about-burma/ethnic-groups/kayah-karenni/ (23/7/2011)
Karenni Literature Committee (2011) "The Mythology of the Karenni People – Stage One to Four" The Mythology was compiled from the olden song (Ngo-ee-row)
Ko Tar (2011) "Not to disrespect Burmese language" in Chindwin Magazine, No. 64, July 2011 (A Burmese language magazine published in Burma)
Lian H. Sakhong (2003) "In Search of Chin Identity: A Study in Religion, Politics and Ethnic Identity in Burma", Nordic Institute of Asian Studies, Monograph Series, No. 91. NIAS Press
Man Htoi (2007) Jingpo Historical and Culture Photo Album, Yunnan Nationalities Publishing House. Source: http://htoigintawng.over-blog.com/article-kachin-anthropology-arche... (21/7/2011)
Marshall, H. (1922) "The Karen People of Burma: A Study in Anthropology and Ethnology" A Project Gutenberg of Australia eBook, http://gutenberg.net.au/ebooks08/0800061h.html (22/7/2011)
Nai Pan Hla (1998) "Kyansittha and the Indic Words in Myanmar from Mon" Meio University, published in Mon-Khmer Studies 28:19-30 http://www.mksjournal.org/ (24/7/2011)
Nayaka, A. S. Dr. (2008) "Arakan: A Promised Land" http://www.rakhapura.com/scholars-column/arakan-a-promised-land.asp (25/7/2011)
Pascal Khoo Thwe (2002) "From the Land of Green Ghosts: A Burmese Odyssey" Harper Perennial
Pon Nya Mon (2007) "Mon National Identity: A Demographic Study" International Mon Study Conference, Chulalongkorn University, Bangkok, Thailand
Rajah, A. (2008) "Remaining Karen: A Study of Cultural Reproduction and the Maintenance of Identity" Monographa in Anthropology Series, The Australian National University E Press http://epress.anu.edu.au/anthropology/karen/mobile_devices/ch07s02.... (22/7/2011)
Sai Aung Tun (2005) "A Brief History of Shan State from the Earliest Times to the 1960s", Yangon University, submitted to the Toyota Foundation
Sao Noan Oo (2005) The Tai of the Shan State by Nel Adams alias Sao Noan Oo published at www.shanland.org (27/72011)
Saw Paw (2011) "The Root of Karen" A Research Paper, Rangoon University, Burma posted at http://www.zwekabin.org/?cat=66 (22/7/2011)
Simpson, A. (2007) "Thematic Introduction" in the "Language and National Identity in Asia" Oxford University Press Edited by Andrew Simpson
Tharchabaw, David (2003) "The Karen People of Burma and the Karen National Union)" Roland Watson, November 2003. Source: http://www.dictatorwatch.org/articles/karenintro.html (22/7/2011)
Thein Lwin (2000a) "Educational Cost of Army Rule", paper presented at the seminar 'Burma Days in Oslo' (September 24-28), University of Oslo, Norway www.thinkingclassroom.org (13/7/2011)
Thein Lwin (2000b) "Education in Burma (1945-2000)", part of doctoral thesis at the University of Newcastle upon Tyne, UK (www.ncl.ac.uk), www.thinkingclassroom.org (2/8/2011)
Thein Lwin (2007) "Education and Democracy in Burma: Decentralization and Classroom-Level Educational Reform" – Public Presentation at the International Forum for Democratic Studies, National Endowment for Democracy, Washington DC (www.ned.org) on July 10, 2007 http://www.ned.org/events/education-and-democracy-in-burma-decentra... (2/8/2011)
UNESCO (2003) "Education in a Multilingual World" UNESCO Education Position Paper
Watkins, J. (2007) "Burma/Myanmar" in the "Language and National Identity in Asia" Oxford University Press Edited by Andrew Simpson
Wunna Ko Ko and Yoshiki Mikami (2005) "Languages of Myanmar in Cyberspace", Nagaoka University of Technology, Department of Management and Information Systems Science